________________
( ३१ )
फिर स्वभाव इस प्रकार से जानने चाहिये:
यथा - स्वभावाः कथ्यन्ते । अस्तिस्वभावः नास्तिस्वभावः नित्य स्वभावः अनित्य स्वभाव; एक स्वभावः अनेक स्वभाषः भेद स्वभावः अभेदस्वभावःभव्य स्वभावः अभव्य स्वभावः परम स्वभावः द्रव्याणामेकादश सामान्यस्वभावाः चेतन स्वभावः अचेतन स्वभावः मूर्त स्वभावः अमूर्त्त स्वभावः एकमदेशस्वभावः अनेक प्रदेशस्वभावः विभावस्वभावः शुद्ध स्वभावः अशुद्ध स्वभावः उपचरित स्वभावः एते द्रव्याणां दशविशेपस्वभावाः । जीव पुद्गल्योरेकविंशतिः चेतन स्वभावः मूर्त्त स्वभावः विभाव स्वभावः एकप्रदेशस्वभावः शुद्ध स्वभाव एतैः पंचाभिः स्वभावैर्विनाधर्मादित्रयाणां पोढशस्वभावाः संति ॥ तत्र बहु प्रदेशं विना कालस्य पञ्चदश स्वभावाः एकविंशति भावाः स्युर्जीवपुद्गलयोर्मताः । धर्मादीनां पोडश स्युः काळे पञ्चदश स्मृताः ॥ १ ॥
अर्थ:- जो तीन कालमें विद्यमान पदार्थ हैं और अपने द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव करके अस्तिरूप हैं तिनका नाम अस्ति स्वभाव है । और जो परगुण करके नास्तिरूप है सो नास्ति स्वभाव है | जैसेकि घट अपने गुण करके अस्ति स्वभाववाला है और पट अपेक्षा घट नास्तिरूप है ऐसे ही पट; क्योंकि घट
1