________________
दीघनिकायें महावग्गटीका
(१.६९-६९)
एव लुज्जनपलुज्जनठून लोको, सम्पत्तिभवभूतो लोको सम्पत्तिभवलोको, सुगतिसङ्घातो उपपत्तिभवो, सम्पत्ति सम्भवति एतेनाति सम्पत्तिसम्भवलोको सुगतिसंवत्तनियो कम्मभवो । दुग्गतिसङ्घातउपपत्तिभवदुग्गतिसंवत्तनियकम्मभवा विपत्तिभवलोकविपत्तिसम्भवलोका।
___ पुन एककदुकादिवसेन लोकं विभजित्वा दासेतुं "एको लोको"तिआदि वुत्तं । आहारादयो हि लुज्जनपलुज्जनटेन लोकोति। तत्थ "एको लोको सब्बे सत्ता आहारवितिका"ति (दी० नि० ३.३०३; अ० नि० ३.१०.२७, २८; पटि० म० १.२, ११२, २०८) यायं पुग्गलाधिट्ठानाय कथाय सब्बसङ्घारानं पच्चयायत्तवुत्तिता वुत्ता, ताय सब्बो सङ्खारलोको एको एकविधो पकारन्तरस्साभावतो | "द्वे लोका"तिआदीसुपि इमिना नयेन अत्थो वेदितब्बो। नामग्गहणेन चेत्थ निब्बानस्स अग्गहणं तस्स अलोकसभावत्ता । ननु च "आहारट्ठितिका"ति एत्थ पच्चयायत्तवृत्तिताय मग्गफलानम्पि लोकता आपज्जतीति ? नापज्जति परिझेय्यानं दुक्खसच्चधम्मानं "इध लोको''ति अधिप्पेतत्ता । अथ वा न लुज्जति न पलुज्जतीति यो गहितो, तथा न होति, सो लोकोति तंगहणरहितानं लोकुत्तरानं नत्थि लोकता । उपादानानं आरम्मणभूता खन्धा उपादानक्खन्धा। अनुरोधादिवत्थुभूता लाभादयो अट्ठ लोकधम्मा। दसायतनानीति दस रूपायतनानि विवट्टज्झासयस्स अधिप्पेतत्ता । तस्स च सुब्बं तेभूमककम्मं गरहितब्द, वज्जितब्बञ्च हुत्वा उपट्ठातीति वुत्तं "सब्बे अभिसङ्घारा वज्जं, सब्बे भवगामिकम्मा वज्ज"न्ति । येसं पुग्गलानं सद्धादयो मन्दा, ते इध “अस्सद्धा'"तिआदिना वुत्ता। न पन सब्बेन सब्बं सद्धादीनं अभावतोति अप्परजक्खदुकादीसु पञ्चसु दुकेसु एकेकस्मिं दस दस कत्वा "पज्ञासाय आकारेहि इमानि पञ्चिन्द्रियानि जानाती"ति वुत्तं । अथ वा अन्वयतो, ब्यतिरेकतो च सद्धादीनं इन्द्रियानं परोपरियत्तं जानातीति कत्वा तथा वुत्तं । एत्थ च अप्परजक्खादिवसेन आवज्जन्तस्स भगवतो ते सत्ता पुञ्जपुञ्जाव हुत्वा उपट्टहन्ति, न एकेका।
उप्पलानि एत्थ सन्तीति उप्पलिनी, गच्छोपि जलासयोपि, इध पन जलासयो अधिप्पेतोति आह "उप्पलवने"ति । यानि उदकस्स अन्तो निमुग्गानेव हुत्वा पुसन्ति वड्डन्ति, तानि अन्तोनिमुग्गपोसीनी। दीपितानीति अट्ठकथायं पकासितानि, इधेव वा "अञानिपी''तिआदिना दीपितानि । उग्घटितति उग्घटनं नाम जाणुग्घटनं, आणे उग्घटितमत्ते एव जानातीति अत्थो । विपञ्चितं वित्थारमेवमत्थं जानातीति विपञ्चित। उद्देसादीहि नेतब्बोति नेय्यो। सह उदाहटवेलायाति उदाहारे धम्मस्स उद्देसे उदाहटमत्ते एव । धम्माभिसमयोति चतुसच्चधम्मस्स आणेन सद्धिं अभिसमयो । अयं बुच्चतीति अयं “चत्तारो
56
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org