________________
३०२
दीघनिकाये महावग्गटीका
(९.३८५-३८५)
“पामोज्जबहुलो भिक्खु, पसन्नो बुद्धसासने । अधिगच्छे पदं सन्तं, सङ्घारूपसमं सुख"न्ति ।। (ध० प० ३८१)
गाथं वत्वा “एहि वक्कली"ति आह । सो तेन अमतेनेव अभिसित्तो हट्टतुट्ठो हुत्वा विपस्सनं पट्ठपेसि। सद्धाय बलवभावतो विपस्सनावीथिं न ओतरति, तं ञत्वा भगवा तस्स इन्द्रियसमत्तपटिपादनाय कम्मट्ठानं सोधेत्वा अदासि । सो सत्थारा दिन्ननये ठत्वा विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा मग्गप्पटिपाटिया अरहत्तं पापुणि । तेनेतं वुत्तं “वक्कलित्थेरवत्थु चेत्थ निदस्सन"न्ति । एत्थाति सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तभावे सेसिन्द्रियानं सकिच्चाकरणे ।
इतरकिच्चभेदन्ति उपट्ठानादिकिच्चविसेसं। पस्सद्धादीति आदि-सद्देन समाधिउपेक्खासम्बोज्झङ्गानं सङ्गहो दट्ठब्बो। हापेतब्बन्ति यथा सद्धिन्द्रियस्स बलवभावो धम्मसभावपच्चवेक्खणेन हायति, एवं वीरियिन्द्रियस्स अधिमत्तता पस्सद्धिआदिभावनाय हायति समाधिपक्खियत्ता तस्सा । तथा हि समाधिन्द्रियस्स अधिमत्ततं कोसज्जपाततो रक्खन्ती वीरियादिभावना विय वीरियिन्द्रियस्स अधिमत्ततं उद्धच्चपाततो रक्खन्ती एकंसतो हापेति। तेन वुत्तं "पस्सद्धआदिभावनाय हापेतब्ब"न्ति। सोणत्थेरस्स वत्थूति सुकुमारसोणत्थेरस्स वत्थु । (महाव० २४२; अ० नि० अट्ठ० १.१.२०५) सो हि आयस्मा सत्थु सन्तिके कम्मट्टानं गहेत्वा सीतवने विहरन्तो "मम सरीरं सुखुमालं, न च सक्का सुखेनेव सुखं अधिगन्तुं, किलमेत्वापि समणधम्मो कातब्बो''ति तं ठानचङ्कममेव अधिट्ठाय पधानं अनुयुञ्जन्तो पादतलेसु फोटेसु उद्वितेसुपि वेदनं अज्झुपेक्खित्वा दळ्हं वीरियं करोन्तो अच्चारद्धवीरियताय विसेसं निब्बत्तेतुं नासक्खि । सत्था तत्थ गन्त्वा वीणूपमोवादेन ओवदित्वा वीरियसमतायोजनवीथिं दस्सेन्तो कम्मट्ठानं सोधेत्वा गिज्झकूटं गतो। थेरोपि सत्थारा दिन्ननयेन वीरियसमतं योजत्वा भावेन्तो विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्ते पतिट्ठासि । तेन वुत्तं "सोणत्थेरस्स वत्थु दस्सेतब्ब"न्ति । सेसेसुपीति सतिसमाधिपञ्जिन्द्रियेसुपि ।
समतन्ति सद्धापञानं अञ्जमलं अनूनानधिकभावं, तथा समाधिवीरियानं । यथा हि सद्धापञानं विसुं विसुं धुरियधम्मभूतानं किच्चतो अञमनं नातिवत्तनं विसेसतो इच्छितब्द, यतो नेसं समधुरताय अप्पना सम्पज्जति, एवं समाधिवीरियानं कोसज्जुद्धच्चपक्खिकानं समरसताय सति अञमञ्जूपत्थम्भनतो सम्पयुत्तधम्मानं अन्तद्वयपाताभावेन सम्मदेव अप्पना इज्झति । "बलवसद्धो"तिआदि ब्यतिरेकमुखेन
302
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org