________________
२७६
दीघनिकाये महावग्गटीका
(९.३७३-३७३)
दुक्खस्मिं अन्तोगधं परियापन्नं वदामि सङ्खारदुक्खतानतिवत्तनतो। सुखदुक्खतोपि चाति सुखादीनं ठितिविपरिणामञाणसुखताय, विपरिणामठितिअजाणदुक्खताय च वुत्तत्ता तिस्सोपि च सुखतो, तिस्सोपि च दुक्खतो अनुपस्सितब्बाति अत्थो । सत्त अनुपस्सना हेट्ठा पकासिता एव। सेसन्ति यथावुत्तं सुखादिविभागतो सेसं सामिसनिरामिसादिभेदं वेदनानुपस्सनायं वत्तब्बं ।
आरम्मण...पे०... भेदानन्ति रूपादिआरम्मणनानत्तस्स नीलादितब्भेदस्स, छन्दादिअधिपतिनानत्तस्स हीनादितब्भेदस्स, आणझानादिसहजातनानत्तस्स ससङ्खारिकासङ्घारिकसवितक्कादितब्भेदस्स, कामावचरादिभूमिनानत्तस्स उक्कट्ठमज्झिमादितब्भेदस्स, कुसलादिकम्मनानत्तस्स देवगतिसंवत्तनियतादितब्भेदस्स, कण्हसुक्कविपाकनानत्तस्स दिट्ठधम्मवेदनीयतादितब्भेदस्स, परित्तभूमकादिकिरियानानत्तस्स तिहेतुकादितब्भेदस्स वसेन अनुपस्सितब्बन्ति योजना। आदि-सद्देन सवत्थुकावत्थुकादिनानत्तस्स पुग्गलत्तयसाधारणादितब्भेदस्स च सङ्गहो दट्टब्बो। सलक्खणसामञलक्खणानन्ति फुसनादितंतंलक्खणानञ्चेव अनिच्चतादिसामञलक्खणानञ्च वसेनाति योजना। सुञतधम्मस्साति अनत्ततासङ्घातसुञतासभावस्स | यं विभावेतुं अभिधम्मे "तस्मिं खो पन समये धम्मा होन्ति, खन्धा होन्ती"तिआदिना (ध० स० १२१) सुञतावारदेसना पवत्ता, तं पहीनमेव पुब्बे पहीनत्ता, तस्मा तस्स तस्स पुन पहानं न वत्तब्बं । न हि किलेसा पहीयमाना आरम्मणविभागेन पहीयन्ति अनागतानंयेव उप्पज्जनारहानं पहातब्बत्ता, तस्मा अभिज्झादीनं एकत्थ पहानं वत्वा इतरत्थ न वत्तब्बं एवाति इममत्थं दस्सेति "कामञ्चेत्था"तिआदिना । अथ वा मग्गचित्तक्खणे एकत्थ पहीनं सब्बत्थ पहीनमेव होतीति विसुं विसुं पहानं न वत्तब्बं । मग्गेन हि पहीनाति वत्तब्बतं अरहन्ति । तत्थ पुरिमाय चोदनाय नानापुग्गलपरिहारो, न हि एकस्स पहीनं ततो अञस्स पहीनं नाम होति । पच्छिमाय नानाचित्तक्खणिकपरिहारो। नानाचित्तक्खणेति हि लोकियमग्गचित्तक्खणेति
अधिप्पायो । पुब्बभागमग्गो हि इधाधिप्पेतो । लोकियभावनाय च काये पहीनं न वेदनादीसु विक्खम्भितं होति । यदिपि नप्पवत्तेय्य, पटिपक्खभावनाय सुप्पहीनत्ता तत्थ सा “अभिज्झादोमनस्सस्स अप्पवत्ती"ति न वत्तब्बा, तस्मा पुनपि तप्पहानं वत्तब्बमेव । एकत्थ पहीनं सेसेसुपि पहीनं होतीति लोकुत्तरसतिपट्ठानभावनं, लोकियभावनाय वा सब्बत्थ अप्पवत्तिमत्तं सन्धाय वुत्तं । “पञ्चपि खन्धा उपादानक्खन्धा लोको"ति (विभं० ३६२, ३६४, ३६६) हि विभङ्गे चतूसुपि ठानेसु वुत्तन्ति ।
उद्देसवारवण्णनाय लीनत्थप्पकासना ।
276
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org