Page Text
________________
झेयमीमांमा।
६३९
१०
भाऽनेकान्तश्च' इत्येवं ज्ञापनीयः । एवं च भजनाऽनेकान्तः संभवति, नियमश्च एकान्तश्च सिद्धान्तस्य "रेयणप्पभा सिआ सासया सियाऽसासया' [जीवाजीवाभि० प्रतिप० ३ उ० १ सू० ७८] इत्यवमनेकान्तप्रतिपादकम्य “दबट्टयाए सासया, पजवट्ठयाए असामया" [ इत्येवं चैकान्ताभिधायकाविरोधेन ।
ने चैवमव्यापकोऽनेकान्तवादः, 'स्यात्'पदसंसृचितानेकान्तगर्भम्यैकान्तम्य तत्त्वान् अनेकान्त-५ स्थापि 'स्यात्'कारलाञ्छनैकान्तगर्भस्य अनेकान्तस्वभावत्वात् । न चानवस्था, अन्यनिरपेक्षस्वस्वरूपन एव तथात्वोपपत्तेः यद्वा स्वरूपत एवानेकान्तस्यैकान्तप्रतिपधेनानेकान्तरूपत्वात् 'स्यादेकान्तः' 'स्यादनेकान्तः' इति कथं नानेकान्तेऽनेकान्तोऽपि । अनेकान्तात्मकवस्तुव्यवस्थापकस्य तंव्यवस्थापकत्वं स्वयमनेकान्तात्मकत्वमन्तरेणाऽनेकान्तस्याऽनुपपन्नमिति न तत्राऽव्यापकत्वादिदोप इत्यसकदावेदितमेव ॥ २७॥
[पड् जीवनिकायास्तदघाते च धर्म इत्यत्राप्यनेकान्तव्यवस्थापनम् ] नन्वनेकान्तस्य व्यापकत्वे 'पद् जीवनिकायाः' 'तयाते वा धर्मः' इत्यत्राप्यनेकान्त एव स्यादित्याशङ्ख्याऽऽह
णियमेण सद्दहंतो छक्काए भावओ न सद्दहइ ।
हंदी अपज्जवेसु वि सद्दहणा होइ अविभत्ता ॥ २८ ॥ नियमेनाऽवधारणेन ‘पडेवते जीवाः कायाश्च' इत्येवं श्रद्दधानः पट्कायान् भावतः परमार्थतो न श्रद्वत्ते जीवराश्यपेक्षया तेपामेकत्वात् कायानामपि पुद्गलतयैकत्वात् जीव-पुद्गलप्रदेशानां परस्पराविनिर्भागवृत्तित्वाच्च जीवप्रदेशानां स्याद् अजीवत्वम् प्रत्येकं प्राधान्यविवक्षया स्याद् अनिकायत्वम् सूत्रविहितन्यायेन प्रवृत्तस्याऽप्रमत्तस्य 'हिंसाऽप्यहिंसा' इति तद्धाते स्यादधर्मः' इति । न भावसम्यग्दृष्टिरसौ स्यात्, द्रव्यसम्यग्दृष्टिस्तु स्यात् 'भगवतैवमुक्तम्' इति जिनवचनरुचि-२०
१"इमा णं भंते ! रयणप्पभा पुढवी कि सासया? असासया ? गोयमा। सिय सासना सिय असासया । से केणटेणं भंते ! एवं वुचइ-सिय सासया सिय असासया !
गोयमा | दव्वट्ठयाए राासता, वण्णपजवेहिं गंधपजवेहिं रसपजवेहि फामपजवेहिं असासता से तेणदेणं गोयमा ! एवं वुचति-तं चेव जाव सिय असासता । एवं जाव अधेसत्तमा"-जीवाजीवाभि० पृ० ९८ प्र. पं० ११-१४ ।
२"अनेकान्तोऽप्यनेकान्तः प्रमाण-नयसाधनः । अनेकान्तः प्रमाणात् ते तदेकान्तोऽपितानयात्"॥-सनातन प्र० गु० स्वयंभूस्तो० अर०लो१८ । ___“अनेकान्ते तदभावादव्याप्तिरिति चेत् , न; तत्रापि तदुपपत्तेः। ६ । स्यादेत अनेकान्त मा विधि-प्रतिषेधविकल्पना नास्ति । यदि स्याद् यदाऽनेकान्तो न भवति तदैकान्तदोषानुपझो भवेत् अनवस्थाप्रसङ्गश्च । ततम्नत्रानेकान्तत्वमेव इति सा सप्तभनी व्याप्तिमती न भवतीति, तन्न; किं कारणम् ! तत्रापि तदुपपत्तेः 'स्याद् एकान्तः' 'स्याद् अनेकान्तः' 'स्याद् उभयः' 'स्याद् अवक्तव्यः' 'स्याद् एकान्तश्च अवकव्यश्च' 'स्या अनेकान्तश्च अवतव्यश्च' 'स्याद् एकान्तश्च अनेकान्तश्च अवक्तव्यश्च' इति । तत् कथमिति चेत् ! उच्यते-प्रमाण-नयार्पणाभेदादेकान्तो द्विविधः-सम्यगेकान्तः मिथ्यकान्त इति । अनेकान्तो द्विविधः सम्यगनेकान्तः मिथ्यानेकान्त इति । तत्र सम्यगेकान्तो हे तुविशेषमामापेक्षः प्रमाणप्ररूपितार्थ कदेशादेशः, एका. त्मावधारणेन अन्याशेषनिराकरणप्रवणप्रणिधिमिध्येकान्तः । एकत्र सप्रतिपक्षानेकधर्मस्वरूपनिरूपणो युक्त्यागमाभ्यामविरुद्धः सम्यगनेकान्तः, तदतत्वभाववस्तुशून्यं परिकल्पितानेकात्मकं केवलं वाग्विज्ञानं मिथ्यानेकन्तः । तत्र सम्यगेकान्तो नय उच्यते, सम्यगनेकान्तः प्रमाणम् । नयार्पणादेकान्तो भवत्येकनिश्चयप्रवणलान् । प्रमाणार्पणादने कान्तो भवति अनेकनिश्चयाधिकरणलात् । यद् यदि अनेकान्तोऽनेकान्त एवं स्यात् नैकान्तो भवेत् एकान्ताभावात् तत्समूहात्मकस्य तस्याप्यभावः स्यात् शाखाद्यभावे वृक्षाद्यभाववत् तदविनाभाविविशेषनिराकरणादात्मलोपे सर्वलोपः स्यात् । एवमुत्तरे च भगा योजयितव्याः"तत्त्वार्थराजवा० १-६-६ पृ. २५-२६ । शास्त्रवा० स्याद्वादक. पृ. २२३ द्वि. पं०१-१०।
३"भनेकान्ततो"-बृ.टि. ४ "एकान्तोऽपीति"-वृ.टि.। ५ "वस्तु-" वृ.टि.। ६-कायित्व-वृ.।
| SR No. | 009697 |
| Book Title | Sanmatitarka Prakaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi |
| Publisher | Gujarat Puratattva Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | |
| Total Pages | 456 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 192 MB |