________________
( ३२ )
भुवनदीपकः ।
सुख देनेवाले हैं । इस द्वार में कहे हुए विचारद्वारा धातु, मूल, जीव, स्वरूप, जाति, अवस्था, स्थान, काल, देश, दिशा आदि सभी प्रश्नोंमें ज्ञात कर लेना चाहिये ॥ ४२ ॥
इति ग्रहस्वरूपादिद्वारम् ॥ ६ ॥
रूपलक्षणवर्णानां केश दोषसुखायुषाम् ॥ वयःप्रमाणजातीनां तनुस्थानान्निरीक्षयेत् ॥ ४३ ॥
।
सं० टी० - अथ भावविचारद्वारमाह-रूपेति । रूपं कृष्णादि । लक्षणं मशादिज्ञानम् । वर्णो ब्राह्मणादिः । क्लेशः दुःखकष्टादिः रोगिजीवितमरणादिः । दोषश्छल च्छिद्रादिः । वक्ष्यमाणसुखं योषिदादिभवम् । वयो बालक तरुणादि । प्रमाणम् अनुमानम् - आयुषामिति शेषः । जातिरिति प्रसिद्धा एते रूपादयः पृच्छा निर्णयाः प्रथमात्तनुस्थानाज्ज्ञेयाः प्रथमस्थानानुसारेणापि विचारणीयाः । इति तनुभावविचारो - ऽयम् ॥ ४३ ॥
अर्थ- अब सप्तम द्वारमें कौन भावसे क्या विचार करना, उसको कहते हैं-रूप ( दीर्घ लघु स्थूलादि ), लक्षण ( तिलामसकादि ), वर्ण ( गौरकृष्णादि), क्लेश ( दुःख ) दोष ( अवगुणआदि ), सुख ( धनस्त्रीपुत्रादि ), वयस् ( बालकादि ) का प्रमाण, जाति ( ब्राह्मणादि ) इनको लग्नसे देखना चाहिये ॥ ४६ ॥
"Aho Shrut Gyanam"
