________________
६०
प्रमाणनयतस्वालोके [सू० १४ कमिति सिद्धान्तः । तत्रैकैकधर्ममवलम्ब्य सप्तविवप्रश्नवशात् सप्तधावाक्यं प्रवर्तते । उद्देश्य-विधेयात्मकं हि वाक्यं भवति, एवं च कस्मिंश्चिद् वस्तुनि कनपि धर्ममवलम्ब्योद्देश्य विधेयात्मकं ससधैव वचनविन्यासः प्रवर्तते, नाधिकं नाऽपि न्यून, तथाहि - घटे अस्तित्वधर्मभवलम्ब्य 'स्यादस्त्येव घटः' 'स्यानास्येव घटः' 'स्यादस्ति नास्ति च घटः' 'स्यादवक्तव्य एव घटः' 'स्यादस्ति चावतयश्च घटः' 'स्यानास्ति चावक्तव्यश्च घटः' 'स्यादस्ति नास्ति चावकव्यश्च घटः' इति समभङ्गाः प्रवर्तन्ते ।
प्रश्नानां सप्तविधवं च प्रश्नकर्तुः सतविधजिज्ञासोदयात् । जिज्ञासायाः सतावेक्वं सतविधसं रा पसमुद्भवात् । सन्देहस्यापि सतविषवं संदेहविषयीभूतवर्मागां कथञ्चिदस्तित्वादीनां सतावेषावात् । तथाहिकथञ्चिदस्तित्वं, कथञ्चनास्तित्वं, कथञ्चित्कमार्पितोभयत्वं, कथञ्चिदवक्तव्यावं, कथञ्चिदस्तित्वविशिष्टावकव्यवं, कथञ्चि नास्तित्वविशिष्टावक्तव्यचं, कथञ्चिःक्रमावितोभयविशिष्टावक्तव्यत्वमिति । एवं च वस्तुषु प्रतिपयोयमवलम्ध्य सप्तविधसंशयविषयोभूनधर्माणां विद्यमानत्वाद् घटः स्यादस्ति न वा ! इति कथञ्चिःसत्त्वसर्वथासत्त्वरूपविरुद्ध कोटिद्वयात्मकः संशयः समाविर्भवति, संशयेन च घरे वास्तविकसत्वनिर्णयार्थ विज्ञासोत्परते, ततो घटः किं स्यादस्येव ! इति प्रश्नः प्रवर्तते तादृशप्रश्नवशात् प्रतिपादयितुः प्रतिपिपादयिषा जायते, ततः प्रतिपादयति, तथा च प्रश्नानां सतधैव प्रवर्तमानवादुत्तरस्यापि सप्तविधत्वमेव अपनं भवति ।
इयं सप्तभङ्गी प्रमाणसप्तभङ्गी-नयसप्तभङ्गीभेदेन द्विविधा । तत्र
