Page Text
________________
- હેવધર્મપરીક્ષI - साध्वाचारपरिपालनार्थमात्रेणोपयुज्यते, वैयावृत्ये पराभ्यर्थितस्यापि साधोरधिकारे- “तत्थवि सो इच्छं से करेइ मज्जायमूलीय"
– દેવધર્મોપનિષ(૧) જ્યાં પરિચર્યા કરનારમાં પૂર્વોક્ત ગીતાર્યાદિ પદનું વૈગુણ્ય હોય, અર્થાત્ એમાંથી એકાદ પદની ખામી હોય ત્યારે આલોચના - પ્રતિકમણનું વિધાન હોય. આ વાત તો પૂર્વે પંચકલ્યાણક પ્રાયશ્ચિત્તના મુદ્દામાં સ્પષ્ટ કરેલી જ છે.
(૨) અને જ્યારે પરિચર્યા કરનાર ગીતાર્યાદિ પદોથી યુક્ત હોય તેને પણ આલોચના - પ્રતિક્રમણ કરવાનું વિધાન છે તે સાધુના આચારના પરિપાલન માટે ઉપયોગી છે.
આશય એ છે કે અહીં વાસ્તવમાં આલોચના - પ્રતિકમણની જરૂર નથી કારણકે અપવાદ સેવી અધિકારી નિર્દોષ છે. આમ છતાં પણ આ એક સાધુનો આચાર છે કે અપવાદ સેવ્યા પછી આલોચનાદિ કરવું. આ આચારના પાલન માટે આલોચનાદિનું વિધાન છે.
પૂર્વપક્ષ - તમને મન ફાવે એવી અર્થની ખેંચતાણ કરો અને અમે માની લઈએ એવું નહીં બને. શાસ્ત્રમાં ક્યાંય આવું ઉદાહરણ જોયું છે ખરું ?
ઉત્તરપક્ષ - હા, આવશ્યક નિર્યુક્તિની ૬૭3મી ગાથામાં આવો અધિકાર આવે છે - એક મહાત્માને વૈયાવચ્ચ કરવાની ભાવના થાય અને તે ઈચ્છાકાર સામાચારીનું પાલન કરવા સાથે પેલા મહાત્માને પૂછે કે - આપની ઈચ્છા હોય તો આપનું આ કાર્ય હું કરું ? ત્યારે તે મહાત્મા તેમને એમ કહે કે આપની ઈચ્છાપૂર્વક કરો - આપની ઈચ્છા હોય તો કરો.
હવે અહીં એ મહાત્માએ પોતે સામેથી જ સેવાનો લાભ આપવાની વિનંતિ કરી છે. તો પછી પેલા મહાત્માએ માત્ર હા જ કહેવાની હતી. અહીં ઈચ્છાકારનો પ્રયોગ કરવાની શું જરૂર હતી ?
૮૮
देवधर्मपरीक्षामितिवदित्यभिप्रायेणेति ज्ञेयम्। नन्वपवादेऽल्पस्यापि पापस्यानादरे वैद्यकविहितदाहदृष्टान्तेन तत्रोत्सर्गनिषेधफलावर्जनाभिधानानुपपत्तिरिति
- દેવધર્મોપનિષદ્ - આ પ્રશ્નનો જવાબ આપતાં કહ્યું છે કે સાધુઓની આ એક મર્યાદા છે કે ઈચ્છા વિના કોઈ પાસે કાંઈ કરાવવું નહીં. માટે એ મર્યાદાનું પાલન કરવા માટે જરૂર ન હોવા છતાં પણ ઈચ્છાકારનો પ્રયોગ કર્યો છે.
અહીં જે અભિપ્રાયથી ઈચ્છાકારનું વિધાન છે, તે જ અભિપ્રાયથી પૂર્વોક્ત પ્રસંગે આલોચનાદિનું વિધાન છે તેમ સમજવું. પણ ગ્લાન સેવામાં પાપ લાગ્યું છે એવી આશંકા ન કરવી.
પૂર્વપક્ષ : જો અપવાદમાં અલ્પ પણ પાપ ન માનો, તો પછી ગુમડા આદિની ચિકિત્સામાં વૈદે કરેલા દાહના દૃષ્ટાંતથી તેમાં ઉત્સર્ગથી જેનો નિષેધ થયો છે તેનું સેવન કરવાથી અનિષ્ટ ફળ મળે જ છે, આવું જ કહ્યું છે, તેની સંગતિ શી રીતે થશે ?
વૈદ ગુમડાંની ચિકિત્સા કરવા તેના પર ધગધગતા તપાવેલા સળિયાનો ડામ દે, તે ડામથી પરિણામે ગુમડું મટી જાય છે, પણ ત્યારે તો અસહ્ય વેદનાથી ચીસ પડી જાય છે.
તે જ રીતે અપવાદ સેવનથી અતિપાતમાંથી રક્ષણ થાય છે - અકાળ મૃત્યુ વગેરે અપાયોથી બચી જવાય છે. દીર્ઘકાળ સુધી સંયમની આરાધના થઈ શકે છે. એ વાત સાચી પણ અપવાદ સેવન વખતે પાપબંધ પણ થાય છે. એમ માનીએ તો જ એ ઉદાહરણ ઘટી શકે.
જો આમ ન માનો, તો જીવહિંસા ન કરવી - એવો જે ઔત્સગિક નિષેધ છે, (ઉત્સર્ગથી જીવહિંસાનો નિષેધ કર્યો છે.) તેનું ફળ - તેનાથી એવું ફલિત થાય છે કે જે જીવહિંસા કરે તેનું અહિત થાય. જો જીવહિંસા કરનારનું અહિત થતું હોય, જીવહિંસા ઈષ્ટસાધન ન હોય તો જ તેનો ઔસર્ગિક નિષેઘ સફળ કરી શકે. માટે જે જીવહિંસા કરે
| SR No. | 009611 |
| Book Title | Dev Dharma Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 58 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Religion |
| File Size | 632 KB |