Dev Dharma Pariksha

SR No.: 009611
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 58
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Religion
File Size: 632 KB

Page 54

૮૬
-
- દેવધર્મપરીક્ષા –
– ૮૫ सर्वपदसागुण्येऽपवादप्रतिषेविणोऽपि निर्दोषत्वस्यैवाभिधानात् । तदाहुः सङ्घदासगणिक्षमाश्रमणाः कल्पभाष्ये-“गीयत्थो जयणाए कडजोगी कारणंमि णिहोसो । एगेसिं गीयकडो अरत्तदुट्ठो अ जयणाएत्ति" TI9 // તથા “દિાદિલોવ પાવાળા ક્યાડું રે ૩ | कडजोगी जं णिसेवइ आदिणिदेसंव सो पुज्जोत्ति ।।२।। अधास्थानस्थितत्वं चात्र तादृगपवादप्रतिषेवाधिकारिविशेषणमुक्तम् ।
– દેવધર્મોપનિષદ્ થયેલી વિરાધનાનું નથી પણ જયણા વગેરે ન સચવાયું હોય તેનું પ્રાયશ્ચિત છે. માટે જ જ્યારે ગીતાર્થ વગેરે ત્રણે પદોની પરિપૂર્ણતા હોય, ત્યારે તો જે અપવાદ સેવે છે, તે પણ નિર્દોષ જ છે, તેને કોઈ પ્રાયશ્ચિત્ત આવતું નથી. એવું સૂત્રમાં કહ્યું છે.
શ્રી સંઘદાસગણિએ કલાભાષ્યમાં આ જ વાત કરતાં કહ્યું છે કે - પુણાલંબને, ગીતાર્થ કૃતયોગી જયણાથી અપવાદ સેવે તે નિર્દોષ છે. અને અમુક મતે ગીતાર્થ, કૃતયોગી, અરક્તદ્વિષ્ટ (રાગદ્વેષથી રહિત) એવો આત્મા જયણાથી કારણે અપવાદ સેવે તો નિર્દોષ છે.
તથા જે જઘન્ય સંયમસ્થાનમાં સ્થિત છે, તેવો પણ ગીતાર્થ આત્યંતિક કારણ ઉત્પન્ન થતાં આચાર્ય અને ગણ માટે જે અપવાદ સેવે, તો પણ તે પુલાક નિગ્રંથની જેમ પૂજ્ય છે.
અહીં જઘન્યસ્થાન સ્થિતિ એવું જે કહ્યું છે, તે અપવાદ સેવી એવા અધિકારીનું વિશેષણ કહ્યું છે. અર્થાત્ એ અધિકારી પહેલાથી જઘન્ય સંયમ સ્થાનમાં જ રહેલો હોય એવો પણ સંઘાદિના કારણે અપવાદ સેવે તો પૂજ્ય છે એમ અર્થ કરવો પણ અધિકારીનું સ્વસંયમસ્થાનથી પતન થયું અને તેથી તેને જઘન્ય સંયમસ્થાનની પ્રાપ્તિ થઈ અને તેથી તેણે અપવાદ સેવ્યો આવો અર્થ ન કરવો. કારણ કે આવો અર્થ કરો તો દેખાજોની સંગતિ ન થાય. 9. ૪-1-6 - સાથે | ૨. 1-6- અધરે | g - ધરે |
- દેવધર્મપરીક્ષા - न तु तेनाधस्तनस्थानप्राप्त्या हेतुभूतया, दृष्टान्तानुपपत्तेरित्यवसेयम् । यच्च क्वचित् “आलोइय पडिक्कंतो सुद्धो जं णिज्जरा विउले"त्युक्तं तदन्यतरवैगुण्यप्रयुक्तमेकत्र चरितार्थमालोचनाप्रतिक्रमणमन्यत्र
- દેવધર્મોપનિષદ્ - અહીં એ આત્મા પુલાક નિગ્રંથની જેમ પૂજ્ય છે એમ પુલાક નિગ્રંથનું દૃષ્ટાન આપ્યું છે. જો પુલાક સંયમસ્થાનથી પતિત થઈને અપવાદ સેવતો હોય, પતનને કારણે જઘન્ય સંયમસ્થાને પહોંચવાથી અપવાદ સેવતો હોય, તો એ અર્થ અહીં સંગત થાય. પણ તેવું તો નથી. કારણકે પુલાક નિગ્રંથના જઘન્યથી માંડીને અસંખ્ય સંયમસ્થાનો હોય છે. આમાંથી કોઈ પણ સંયમસ્થાન પર સ્થિત એવા પુલાક નિગ્રંથ સંઘાદિના કારણે પોતાની વિશિષ્ટ લબ્ધિથી કદાચ ચક્રવર્તીના સૈન્યને પણ સૂરી નાંખે, તો પણ તેમને પ્રાયશ્ચિત આવતું નથી. તેઓ નિર્દોષ જ રહે છે. એ અપવાદ સેવન તેમના સંયમસ્થાનથી પતન થવાના કારણે નથી હોતું, અર્થાત્ એ સંયમસ્થાનથી નીચે ઉતરીને અપવાદ સેવે છે, તેવું નથી હોતું. તેમ જ અપવાદ સેવવાથી તેમને નિકૃષ્ટ જઘન્ય સંયમસ્થાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, તેવું પણ નથી. માટે પ્રસ્તુતમાં પણ મુલાકનિગ્રંથનું ઉદાહરણ આપ્યું હોવાથી જઘન્યસ્થાનસ્થિતપણે તેને અપવાદના હેતુ તરીકે ન સમજવું પણ અપવાદસેવી અધિકારીનું વિશેષણ જ સમજવું.
પૂર્વપક્ષ - તમારું વ્યાખ્યાન અમને ખૂબ જ ગમ્યું. હવે અમે તમને એક શારપાઠ આપીએ છીએ. તેમાં કહ્યું છે કે – ‘ગ્લાનની સેવામાં અપવાદ સેવવો પડે તો ય સેવા કરવી કારણ કે તેમાં વિપુલ નિર્જરા થાય છે. અને પછી આલોચના - પ્રતિક્રમણ કરીને શુદ્ધ પણ થઈ જવાય છે. અહીં જો કોઈ પાપ કર્યું નથી, તો આલોચના શાની કરવાની છે, એ સમજાવશો ?
ઉત્તરપક્ષ - અહીં બે અપેક્ષાએ આલોચનાદિ સંભવે છે.