Page Text
________________
- વેવધર્મપરીક્ષા -
- ૮૯ चेन्न “न हिंस्यात् सर्वाणि भूतानी" त्यादिलौकिकोत्सर्गनिषेधे स्वरूपहिंसाया विषयत्वेऽपि “सव्वे पाणा सव्वे भूया" इत्यादिलोकोत्तरोत्सर्गनिषेधे प्रमादयोगेन प्राणव्यपरोपणरूपाया हिंसाया एव विषयत्वे दोषभावात् । अन्यथा लोचानशनादीनामपि स्वरूपतो दुष्टत्वापत्तेः । परहिंसाया इवात्महिंसाया अपि निषिद्धत्वा
- દેવધર્મોપનિષતેને અનિષ્ટ ફળ મળે જ. આવું જે વચન છે તેની અનુપપત્તિ થાય.
ઉત્તરપક્ષ - ના, કારણ કે ‘સર્વ જીવોની હિંસા ન કરવી જોઈએ’ એવો જે ઔસર્ગિક નિષેધ છે, તે લૌકિક છે. નિષેધ સ્વરૂપહિંસા વિષયક છે. અર્થાત્ એ ઉત્સર્ગથી સ્વરૂપહિંસાનો નિષેધ કરાયો છે. અર્થાતુ લૌકિક ઉત્સર્ગની અપેક્ષાએ જ સ્વરૂપહિંસામાં દૂષણ છે.
જ્યારે ‘સર્વ પ્રાણો, સર્વ ભૂતોo ન હણવા ' એવો જે લોકોત્તર ઔત્સર્ગિક નિષેધ છે, તેનો વિષય તો ‘પ્રમાદયોગથી પ્રાણવાપરોપણરૂપ હિંસા જ છે.” અર્થાતુ લોકોતર ઉત્સર્ગથી પ્રમાદયોગથી પ્રાણવપરોપણરૂપ હિંસાનો જ નિષેધ કરાયો છે. તે હિંસામાં જ દૂષણ મનાયું છે. માટે ઉત્સર્ગનિષેધનું ફળ અવશ્યપણે આવે તે વાત તો સાચી પણ દ્રવ્યસ્તવ, ગ્લાનસેવા આદિમાં થતી હિંસા એ પહિંસા હોવાથી લોકોતર ઉત્સર્ગનિષેધનો વિષય જ બનતી નથી. જો તેમાં પ્રમાદયોગથી પ્રાણવ્યપરોપણ થતું હોત, તો તે લોકોત્તર ઉત્સર્ગનિષેધનો વિષય બનત, દોષયુક્ત પુરવાર થાત અને તેનું અનિષ્ટ ફળ પણ મળત. પણ તેમાં પ્રમાદ ન હોવાથી તેનું અનિષ્ટ ફળ પણ નહીં મળે અને ઉક્ત અભિયાનની અનુપપત્તિ પણ નહીં થાય.
જો આવું ન માનો, તો લોચ, અનશન વગેરે અનુષ્ઠાનો પણ સ્વરૂપથી દોષિત બની જશે. કારણકે પરહિંસાની જેમ આત્મહિંસાનો પણ નિષેધ કરાયો છે. જેમ બીજા જીવોની હિંસાનો નિષેધ છે, તેમ
CO -
- દેવઘર્મપરીક્ષા - दित्युक्तमाचार्य: पदवाक्यार्थादिविचाराधिकारे उपदेशपदादौ । विवेचितं चास्माभिर्ज्ञानबिन्द्वादाविति तत एवैतत्तत्त्वमवधार्यम् । तस्माद्यथागुणस्थानमनुबन्धशुद्ध्या निर्जरासामग्र्यामनुप्रविशन्निरवद्यमेव जिनपूजा
– દેવધર્મોપનિષદ્પોતાની હિંસાનો પણ નિષેધ છે. લોચ વગેરેમાં પોતાની હિંસા (પીડા ઉત્પાદન) થતી હોવાથી તેમાં સ્વરૂપહિંસા તો છે જ. તેથી જો લોકોત્તર ઉત્સર્ગનિષેઘના પરિભાષાનો સ્વીકાર ન કરો અને સ્વરૂપહિંસા માત્રથી જ દોષ માની લો તો લોચ વગેરે અનુષ્ઠાનોને પણ દોષયુક્ત જ માનવા પડશે અને એ તો તમને પણ માન્ય નથી.
પૂર્વપક્ષ - તમારી આ દલીલનો કોઈ આધાર પણ છે કે પછી એ નિરાધાર જ છે ?
ઉત્તરપક્ષ - હા, એનો આધાર છે, પૂજ્ય હરિભદ્રસૂરિજીએ રચેલા ઉપદેશપદ આદિ ગ્રંથો, ઉપદેશપદની ૮૬૬ થી ૮૬ભી ગાથામાં આ અધિકાર કહ્યો છે - “કોઈ જીવની હિંસા ન કરવી જોઈએ એવો પદાર્થ છે. જો સ્વરૂપહિંસા જ દોષિત હોય તો પછી જિનાલય નિર્માણ, લોચ કરવો વગેરે પણ અકરણીય થઈ જશે આ પ્રમાણે વાક્યર્થ છે.’ તેના પછી મહાવાક્યર્થ આ મુજબ છે કે - અવિધિથી જિનાલય નિર્માણ વગેરે કરવામાં આજ્ઞાની વિરાધના થાય છે. માટે અવિધિથી જિનાલયનિર્માણાદિ દોષયુક્ત છે. માટે વિધિમાં યત્ન કરવો જોઈએ. અને ઐદંપર્ધાર્થ આ છે કે - આજ્ઞા જ ધર્મમાં સારભૂત છે.’
આ અધિકારનું અમે (મહોપાધ્યાયજીએ) જ્ઞાનબિંદુ, ઉપદેશરહસ્ય વગેરે ગ્રંથોમાં વિવેચન કર્યું છે, તેથી અહીં તેનો વિસ્તાર કરતા નથી. તે ગ્રંથોમાંથી જ આ તત્ત્વનું અવધારણ કરી લેવું.
માટે ગુણસ્થાનકના અનુસારે અનુબંઘશુદ્ધિથી નિર્જરાની સામગ્રીમાં અનુપ્રવેશ પામતું એવું જિનપૂજા વગેરેનું અનુષ્ઠાન નિરવધ જ છે એમ સિદ્ધ થાય છે.
| SR No. | 009611 |
| Book Title | Dev Dharma Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 58 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Religion |
| File Size | 632 KB |