Page Text
________________
सम्मति० काण्ड ३, गा० ३९
taarai योगेनैव कार्यद्रव्यस्योत्पादो भवति न तु विभागेन इत्थमभ्युपगन्तारो वैशेषिकनैयायिकादयः कुत उत्पादार्थ नाभिजानन्तीत्याशङ्कायामाह -
अणु दुअणुएहिं दबे आरद्धे तिअणुयंति ववएसो । ततो य पुर्ण विभत्तो अणुत्ति जाओ अणू होइ ।। ३९ ।।
३१५
•
दुअणुरहिं दवे आरद्धे ' द्वौ चाणुकौ च पणुकौ ताभ्यां द्वाभ्यां परमाणुभ्यां ' आरद्धे दवे ' आरब्धे द्रव्ये कार्यद्रव्ये ' अणु ' इत्यस्य " येन यस्याभिसम्बन्धो दूरस्थस्यापि तस्य सः" इति न्यायेन " इति ववएसो" इत्यनेन सम्बन्धात् अणुरिति व्यपदेशः, परमाणुयारब्धे यणुके परमाणुद्वयगत द्वित्वसङ्ख्याजन्याऽणुपरिमाणस्यैव सद्भावात् । त्रिभिणुकैरारब्धे द्रव्ये " तिअणुअंति नवएसो " "यणुकमिति व्यपदेशः, व्यणुके च व्यणुकायगतबहुत्वसक्थया महत्वपरिमाणसुंत्पद्यते, अन्यथा तत्प्रत्यक्षमेव न स्यात्, बहिरिन्द्रियजन्यद्रव्यप्रत्यक्षं प्रति महस्वस्योद्भूतरूपवश्वस्य च कारणत्वात् । अयमंत्र भावःनैयायिकमते " सङ्ख्यातः परिमाणाच्च प्रचयादपि जायते " इत्युक्तेरनित्यपरिमाणं त्रिधोत्पद्यते, तत्र परमाणुगत द्वित्वसङ्ख्यातो व्यणुकेऽणुपरिमाणमुत्पद्यते, न तु परमाणुपरिमाणतः, एवं त्रसरेणुपरिमाणमपि न व्यणुकपरिमाणत उत्पद्यते, यतः परिमाणस्य स्वसमानजातीयोत्कृष्टपरिमाणजनकत्वनियमाद् व्यणुकस्याणुपरिमाणं तु परमाण्वणुत्वापेक्षया नोत्कृष्टम्, त्रसरेणुपरिमाणं तु न द्व्यणुकपरिमाणसजातीयम्, अतः परमाणुगत द्वित्वसङ्ख्या व्यणुकपरिमाणस्य व्यणुकगतत्रित्वसङ्ख्या च त्रसरेणुपरिमाणस्यासमवायिकारणम्, अत एव त्रिभिश्चतुर्भिर्वा पञ्चभिर्वा परमाणुभिर्न किमप्यणुपरिमाणं कार्यद्रव्यमारभ्यते, कारणगतबहुत्वसङ्घपया महत्परिमाणोत्पश्यभ्युपगमात्, संवदति चात्र " कारण बहुत्वाच " ७ अ० १ आ० ९ सू० इति वैशेषिकसूत्रम् एतत्प्रकरणकारेणापीत्येवं सूचयितुं अणु अणु द आरद्वे " इत्युक्तम् । द्वाभ्यां तन्तुभ्यामप्रचिताभ्यामारब्धे पढे केवलं महत्वमेवासमवायिकारणम् : बहुत्वप्रचययोस्तत्राभावात्, यत्र द्वाभ्यां तूलपिण्डाभ्यां तूलपिण्डारम्मस्तत्र परिमाणोत्कर्षदर्शनात् शिथिलसंयोगलक्षणप्रचयः कारणम्, बहुत्वस्याभावात्, महस्वस्य सवेऽपि परिमाणोत्कर्षं प्रत्यप्रयोजकत्वात् । एवं च सति यदि महत्वं तत्र कारणं तदा न दोषः । तदुक्तं " द्वाभ्यामेकेन सर्वैर्वा " इति । इत्थं नैयायिको वैशेषिकश्च व्यणु: कत्रसरेण्वादिकार्यद्रव्यस्य तत्र परिमाणस्य चोत्पत्तिप्रक्रियां निरूपयन्ताव प्रेक्षितवस्तुयाथात्म्यतया स्वीयाज्ञतां व्यञ्जयतः, यतो न व्यणुकं केवलं द्वयोः परमाण्वोः संयोगे सत्यन्योन्याश्लेषपरिणामलक्षणसङ्घातादुत्पद्यते, किन्तु यस्मिन्नेव समये व्यणुकस्कन्धादे को ऽणुर्भि यते तस्मिमेव समयेऽपरस्संहन्यत इत्येवमेकसामायिकाभ्यां सङ्गात भेदाभ्यामप्युत्पद्यते तत्, एवं पर्यन्तवर्त्तिस्कन्धादेक द्वित्र्यादिपरमाणु मेदक्रमेणाधोऽधो यावद्विप्रदेश स्कन्धोत्पत्तिः,
"
,
"Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009536 |
| Book Title | Sammatitarka Maharnavatarika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vijaydarshansuri |
| Publisher | Jainmarg Prabhavaka Sabha Madras |
| Publication Year | |
| Total Pages | 556 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 15 MB |