Bruhannyasa Part 6

SR No.: 009518
Original Sutra Author: N/A
Author: Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad
Publication Year: 1983
Total Pages: 296
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 10 MB

Page 290

कलिकालसर्वशीहेमचन्द्रसरिभगवत्प्रणीते पा० ४. सू० १७३ ] पञ्चकाः शकुनय इत्यत्र । अन्यथा पञ्च मानमित्येव वदेत् । त्यादौ पवुम विस्तारे इत्यस्मात् क्त यन्नाद परमत्र मते (वृत्तिविषये पञ्चादीनां संख्यामात्रयाचक त्रमिति | भवति। यदत्र लक्षणेनानुत्पन्न तत् सर्व निपातपो) पञ्चयः संत्र इत्ययेऽपि पञ्चकः संव इति प्रयोगः | नात् सिद्धम् । लिङ्गसंख्यानियमश्च विंशत्याचा 40 स्यात् , न च स इष्यते, संघादिषु संख्येयपरादेव पञ्चादेः शतादिति सिद्धः ॥१७३| 5 प्रत्ययस्येष्वात् । अनेन प्रत्ययेन हि संबान्तर्गतानां पञ्चसंख्या प्रतीयते । संख्यावाचिभ्यः प्रत्ययोत्पत्तिस्वीकारे श. म. न्यासानुसन्धानम्-विश.। तदस्य तु पञ्च संख्या माननस्येत्यर्थे प्रत्यविधाने संवस्य पञ्चसंख्यावत्वं मानमिति पूर्वतः संबदम् । तया च सूत्रार्थमाह-विशप्रतीयेत, न च तदिमिति संख्येयपरम्पः एवं पञ्चादिभ्यः स्यादयः शश इत्यादिना । लोके विरात्यादीनां
प्रत्ययविधानमुचितमिति नाम्नीत्यनेन स्वार्थ एवं प्रत्यय | संख्यायां संख्येये च प्रयोगे। दपले, तर लौकिकार्यानु- 45 10विवान स्वीकार्यमित्युचितः पन्थाः ।।६।४।१७२॥
| गुग प्रत्यार्यात्रिय सावुत्वाय वामन्याख्यानं क्रियत
| इत्यर्थः । तत्र संबवाना मानार्थ प्रत्यपे विहिते संख्येपविंशत्यादयः ॥६॥४॥१७३॥
प्रतीतेः, संख्यानध मानार्थे प्रत्यये च विहिते संख्या
प्रतीतिरित्युभयपनील्यनुगं विषहमाह-दशा मान१००-विंशत्यादयः शम्दा नाम्नि विषये
मेषां सोपान संलगानय वास्येति । अत्रार्थ 50 तदस्य मानमित्यर्थे साधवो भवन्ति । दर्दशदर्थे ।
दरा इरादा रातोः प्रत्यकः, दरारामस्य 'विन्' इत्यादेशः विभावः शतिच प्रत्ययः।
विशतिरिति । दशनानमस्य वाध्येत्यर्थे दरानशब्दः साधिष्यते, 15 दो दशको मानमेषां संख्येयानामस्य वा | "पञ्चदशवर्गे वा” [६.४.१७५.] इति सूत्रेम । तथा भयानस्य विशतिः । खिमायः शच त्ययः।। च नपतिपर्यन्तं सर्वत्र दश शब्द एव प्रकृतिः प्रत्ययाश्च त्रयो दशतो मानमेषां संरूयेयानामस्य बा | तत्र तत्र निरूपिता एव ।
55 संकपानस्य विरा। चरवारिभायः शश
प्रत्ययः। यत्पारो दशतो मानमेषां संख्येया- समुदायनिपातने हि नान्तरीक प्रकृति-प्रत्ययायक20 नामस्य वा संरूपानस्य चत्वारिंशत् । पञ्चन | यवानां प्रकृतेरादेशविशेषस्य च निपातनमिति तथैव सर्वत्र 1ो
संख्येयान्त- प्रकृतिप्रत्ययादिकरना प्रदर्शिता, अत एव चात्र प्रकरणे मस्य वासब्यानस्य पञ्चाशत् । षषस्तिः षषच। | विशत्यादीनां साधुत्वान्याख्यानमन्यथाऽव्युरस्त्रत्वमेव षां षट्रदशतो मानमेषां संख्येयानामस्य वा संख्या- स्वीकृतं स्यात् । विधि-निपातनयोश्वायमेव मेदो यत, 60
नस्य षष्टिःससनस्तिः। सप्त दशतो मान- यत्रावया निर्दिश्यन्ते समुदायोऽनुमीयते स विधिः, यत्र 25 मेषां संख्येयानामस्य वा संख्यानस्य सप्ततिः। | च समुदायः भूयतेऽवयवाश्चानुमीयन्ते तन्निपातनमिति ।
टनोऽशी च । ष्टौ सशतो मानमेषां संख्ये- एतन्नियमानसारमेन प्रकृति-प्रत्ययो पृथगुक्ताविह। पडक्तियानामस्यवासहपानस्य अशीतिः।नवनस्तिः शब्दस्य व्युत्पत्तिमाह-पञ्चपादा इति । अत्र पञ्चपादशब्दस्य नव दशरो माननेवां संख्येयानामस्य वा पञ्च इत्यादेशः तिः प्रत्ययः। व्युत्पत्त्यर्थेन छन्दसि प्रवृत्तिः, 65
संरूपानस्य नवतिः। दयनः शमावस्तश्च | सन्निवेशविशेषे दशसंख्यायां च रूढथा प्रयोगः इति 30 प्रत्ययः। दश दशको मानमेवा संख्येयानामस्य | पाणिनीयादिमतम । स्वमते छन्दसि व्युत्पत्तिः सन्निवेरा
वा संपनप शतम् । दश शतानि मानमेषां विशेष चान्यथा व्युत्पत्तिनाह-पिपीलिका पक्ति
संख्येयानामस्य वा संख्यानस्य सहस्रम् । पवं रित्यादाविति । ' दशसहस्राण्ययुतम् । दशायुतानि नियुतम् ।
दश नियुतानि प्रयुतम् । दश प्रयुतान्यर्बुदम् ।। ___ तथा च पञ्चधातुः प्रकृतिः तिन्प्रत्ययो भावार्थे 70 35 दशार्यानि न्यर्बुदम् । बहुआयनाललझ-कोटि-कर्मणि वा । दशसंख्पायामप्यस्य शब्दस्य प्रयोगा दृश्यते ।
खर्व-निखर्वादयो भवन्ति । पञ्च पादा मान- दशरथ'शब्दस्या पङ्क्तिपथ'शब्दस्य प्रयोगः कालिदासेन मस्याः पक्तिश्छन्दः। पिपीलिकापक्तिरि- कृतः । तथाहि
"Aho Shrutgyanam