________________
ਇਨਾਂ ਪ੍ਰਚੀਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੈਨ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਕੰਨੜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ :
| ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੰਗ, ਕਦੌਰਵ, ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ, ਚਾਲੁਕਿਆ, ਹੋਯਸਲ, ਆਦਿ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ, ਸਾਮੰਤ, ਸੇਨਾਪਤੀ ਤੇ ਮੰਤਰੀ ਇਸ ਧਰਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਆਮ ਲੋਕ ਇਸ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਗੌਰਵ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹੈ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ
ਨਬੇਲਗੋਲਾ, ਪੌਦਨਪੁਰ, ਕੋਪਲ, ਪੁਨਾਡੂ, ਹੁਮਚ, ਮੁੰਡਬਿੰਦਰੀ, ਬੇਟੂਰ, ਕਾਰਕਲ ਆਦਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਥਾਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹਨ।
| ਪੁਰਾਤਨ ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਜੈਨ ਕਵੀਆਂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੰਨੜ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਗਰੰਥ ਕਵੀ ਰਾਜਮਾਰਗ ਜਿਸ ਦਾ ਈਸਵੀ ਸਨ 5 ਸਦੀ ਤੋਂ 6 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਕਲਨ ਹੋਇਆ, ਜੈਨ ਕਵੀ ਸ੍ਰੀ ਵਿਜੈ ਰਾਹੀਂ ਰਚਿਤ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਚੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਪੁਰਾਣ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਅਨੋਖੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਅਸੰਗ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਅੱਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਵਰਧਮਾਨ ਦਾ ਚਾਰਿਤਰ ਮੁੱਖ ਹੈ। ਈਸਵੀ ਸੰਨ ਦੀ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਲ ਤੋਂ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਇਆ। ਅਨੇਕਾਂ ਜੈਨ ਵਿਦਵਾਨ, ਜੈਨ ਧਰਮ ਵੱਲ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਏ। ਕੰਨੜ ਦੇ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਪੰਪ, ਮਹਾਂਕਵਿ ਚੱਕਰਵਰਤੀ, ਪੋਨ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਵੀ ਰਤਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ‘ਰਤਨਕ੍ਰਿਆ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਆਦਿ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਵਿਕਰਮਾ
97
