________________
ਜੈਨ ਤੱਤਵ ਦਰਸ਼ਨ - 3
ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸ਼ਨ ਆਪਣੀ ਅਨੋਖੀ ਅਤੇ ਅਪੂਰਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਮੇਧਾ ਦਾ ਇਕੋ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਧਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਤੇ ਮੇਧਾ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਹ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਪੂਰਕ ਹੈ। ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਇੱਕ ਧਰਮ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਹੈ।
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵ ਤਰਕ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੇ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਧਰਮ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਰਕ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵੇਖਣ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਨ। ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਆਚਾਰ ਪੱਖ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਮੂਲ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਪੱਖ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਅਨੇਕਾਂਤ ਹੈ।
ਅਹਿੰ! ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਜੈਨ ਧਰਮ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਹੋਰ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਸੂਖਮ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ। ਜ਼ਮੀਨ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਹਵਾ, ਬਨਾਸਪਤੀ, ਦੋ ਇੰਦਰੀਆਂ, ਤਿੰਨ ਇੰਦਰੀਆਂ, ਚਾਰ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਪਰਵਿਰਤੀ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੀ ਮਨ, ਵਚਨ ਤੇ ਕਾਇਆ ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਨਾ ਕਰਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹਿਮਾਇਤ ਕਰਨਾ
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਜਿਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਖ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਮਾੜਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ
61
