________________
ਸ਼ਵੇਤਾਵਰ ਅਤੇ ਦਿਗੰਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ
ਮੱਤਭੇਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸਤਰੀ ਮੁਕਤੀ, ਕੇਵਲੀ ਦਾ ਭੋਜਨ ਕਰਨ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੱਤਭੇਦ ਗਹਿਰੇ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕੋਈ ਮੱਤ-ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਆਚਾਰ (ਬਾਹਰਲੇ ਰੂਪ) ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਫਰਕ ਹੈ।
ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਗੱਛ (ਫਿਰਕੇ) ਨਿਕਲੇ। 1212 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਭਿਅੰਕਰ ਅਕਾਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਰੀਆ ਸੁਹਸਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ਿਥਿਲਾਚਾਰ ਗਿਰਾਵਟ ਦੀ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਖੁਦ ਸਮਰਾਟ ਸੰਮਤਿ ਦੇ ਆਚਾਰੀਆ ਗੁਰੂ ਬਣ ਕੇ, ਸੁਖ ਦੇ ਸਾਧਨ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਪਰ ਆਰੀਆ ਸੁਹਸਤੀ, ਆਰੀਆ ਮਹਾਗਿਰਿ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰੇ ਪਾ ਕੇ ਸੰਭਲ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਭਲਣ ਤੇ ਵੀ ਇਹ ਗਿਰਾਵਟ ਅੱਗੇ ਹੀ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਵੀਰ ਨਿਰਵਾਣ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੇਤਯ (ਮੰਦਰ) ਵਾਸ (ਠਹਿਰਨ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ। ਦੇਵ ਅਰਧੀਗਣੀ ਦੇ ਸਵਰਗਵਾਸ ਚੇਤਯਵਾਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਆਚਾਰੀਆ ਹਰੀਭਦਰ ਨੇ “ਸੰਬੋਧੀ ਪ੍ਰਕਰਣ" ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਚੇਤਯਵਾਸ) ਦੇ ਆਚਾਰ-ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਜਿਉਂਦਾ ਜਾਗਦਾ ਚਿਤਰ ਖਿਚਿਆ ਹੈ। ਆਚਾਰੀਆ ਅਭੈ ਦੇਵ, ਦੇਵ ਅਰਧੀਗਣੀ ਤੋਂ ਜਿਨਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਅਸਲ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਲੁਪਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਚੇਤਯਵਾਸੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਪਖ ਸੰਵਿੰਘਨ, ਵਿਧਿਮਾਰਗ ਸੁਵਿਹਿਤ ਮਾਰਗ ਅਖਵਾਇਆ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਤੇ ਦਿਗੰਬਰ ਦੋਹੇਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਆਚਾਰੀਆ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਇਥੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਦੋਵੇ ਪੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਵੱਲ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਾਂਗੇ; ਆਚਾਰੀਆ ਭਦਰਵਾਹੂ ਸਵਾਮੀ, ਆਰੀਆ ਸਥੂਲਭੱਦਰ, ਆਰੀਆਂ ਬਜਰ ਸਵਾਮੀ, ਆਰੀਆ ਦੇਵ ਅਰਿਧੀ ਗਣੀ ਸ਼ਮਾਮਣ, ਆਚਾਰੀਆ ਉਮਾਸਵਾਤੀ, ਆਚਾਰੀਆ ਸੀਲਾਂਕ,' ਆਚਾਰੀਆ ਹਰੀ ਭਦਰ, ਆਚਾਰੀਆ
33.
देवड्ढि खमासमणजाए परंपरं भावाओ वियाणेमि ।
सिढिलायारे ठविया, दव्वेण परंपरा बहुहा ।.
38
(ਆਲਮ ਅਟੋਤਰੀ 71 )
