________________
13 ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਣ ਕੱਤਕ ਅਮਾਵਸ (ਦੀਵਾਲੀ) ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਨਿਰਵਾਣ ਭੂਮੀ ਪਾਵਾ ਸੀ। ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਈ. ਪੂ. 599 ਨੂੰ ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਣ ਈ. ਪੂ. 527 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹਿੰਸਕ ਯੱਗਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਸੀ। ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਏਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਜਾਤਪਾਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਸੀ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਨੇ ਅਹਿੰਸਾ, ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਸਾਧਵੀਂ ਅਤੇ ਵਿਕਾ (ਉਪਾਸਿਕਾ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਹਰਿਕੇਸ਼ੀ ਆਦਿ ਚੰਡਾਲ ਅਤੇ ਆਰੀਆ-ਅਨਾਰੀਆ,
ਹਮਣ-ਸ਼ੂਦਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮਸੰਘ ਵਿੱਚ ਦੀਖਿਅਤ ਹੋਏ। ਉਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਮਹਾਨ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਮਣ (ਸਾਧੂ) ਜੀਵਨ ਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਅਨੇਕਾਂ ਰਾਜੇ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਸਨ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ 30 ਸਾਲ ਹਿਸਥ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਸਾਢੇ 12 ਸਾਲ ਤਪ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ 30 ਸਾਲ ਤੱਕ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਵਾਪੁਰੀ ਵਿਖੇ ਕੱਤਕ ਦੀ ਅਮਾਵਸ ਨੂੰ ਮਹਾਪਰਿ ਨਿਰਵਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੋ ਮੱਲ ਅਤੇ ਨੋ ਲਿਛੱਵੀ ਇਹ 18 ਗੁਣਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਹਾਜਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਮਾਵਸ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੀਪਮਾਲਾ ਜਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਰਤਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਤਦ ਤੋਂ ਹੀ ਦੀਵਾਲੀ ਉਤਸਵ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। . ਬੁੱਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਵੀਰ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ।
ਮਹਾਂਵੀਰ ਦੇ ਮੁਖ ਚੇਲੇ ਇੰਦਰਭੁਤੀ ਗੌਤਮ ਸਨ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਤਿਭਾ ਦੇ ਧਨੀ ਸਨ। ਜੋ ਸਥਾਨ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਲਕ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਵੇਰ ਕੇਤੂ ਦਾ ਹੈ, ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਨੰਦ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਥਾਨ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੰਦਰ ਰੁਤੀ ਗੌਤਮ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਜਗਿਆਸੂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੇਕਾਂਤ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਰੀਆ ਸੁਧਰਮਾ ਉਨ੍ਹਾਂ । ਦੀ ਧਰਮ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਰੀਆ ਜੰਬੂ ਸਵਾਮੀ ਧਰਮ ਗੱਦੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣੇ। ਆਰੀਆ ਜੰਬੂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਨੋਖਾ ਤੇ
3.
