________________
ਹਿਰਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ:
ਜੈਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰਲੇ ਕ੍ਰਿਆਕਾਂਡ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹਿਰਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਭੇਖ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਤ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਜੇ ਉਸ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ, ਨਿਰਮਲ ਹੈ, ਪਵਿੱਤਰ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਅਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਿਸਚੈ ਹੀ ਕਲਿਆਣ ਕਰੇਗਾ। ਇੱਥੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਨ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨੇਤਿਕ ਜਾਗਰਨ ਤੋਂ ਹੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਜਾਗਰਨ ਸਥਿਰ ਰਹਿ ਸਕੇਗਾ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰੋ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਆਚਰਣ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠਾ ਹੀ ਜੈਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਹੈ।
ਕਲਾ:
ਕਲਾ ਦਾ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਗ ਹੀ ਹੈ ਕਲਾ, ਕਲਾ ਦਾ ਭਾਵੇਂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਨਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੀ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭ ਦੇਵ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ 72 ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ 64 ਕਲਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਨ, ਗਣਿਤ, ਸੰਗੀਤ, ਨਾਚ, ਚਿੱਤਰਕਲਾ, ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਨ, ਸ਼ਿਲਪ ਅਤੇ ਵਸਤਰ ਨਿਰਮਾਨ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਬੂ ਦਾ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਿਲਪ ਅਤੇ ਭਵਨ ਕਲਾ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਇਕ ਅਚੰਬਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੰਦਿਰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮਰਿਧ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਕਲਾ ਲਈ ਸਰਵਉੱਚ ਨਮੂਨੇ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਮਾਰਗ ਮਨੁੱਖ ਜ਼ਾਤੀ ਨੂੰ ਭਗਤੀ, ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
55
