________________
ਮੇਲ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਅਨਗਿਣਤ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਜੀਵ ਦੀ ਸ਼ੁਭ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵੱਲ ਖਿੱਚਨ ਵਾਲਾ ਕਰਮ ਪੁੰਨ ਹੈ।
ਜੀਵ ਦਾ ਅਸ਼ੁਭ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵੱਲ ਖਿੱਚੀਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਕਰਮ ਪਾਪ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਹੇਂ ਤੱਤਵ ਖੁਦ ਅਜੀਵ ਹਨ ਪਰ ਜੀਵ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੋ ਜਾਣਾ ਬੰਧ ਹੈ - ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜਮ, ਇੰਦਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਆਦਿ ਨਾਲ ਰੋਕਨਾ ਸੰਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਜਮਾਂ ਹੋਏ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਤਪਸਿਆ ਨਾਲ ਝਾੜਨਾ ਕਰਮ ਦੀ ਨਿਰਜ਼ਰਾ ਹੈ। | ਸੰਜਮ, ਤੱਪ, ਚਰਿਤਰ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਆਤਮ ਸਵਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੋ ਜਾਣਾ ਮੋਕਸ਼ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਸਾਰੇ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੇਰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਉੱਥੇ ਆਤਮਾ ਪਰਮ ਆਨੰਦ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਕਰਮਵਾਦ:
ਕਰਮਵਾਦ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਸੰਸਾਰੀ ਆਤਮਾ ਅਨਾਦੀ ਕਾਲ ਤੋਂ ਕਰਮ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਜੀਵ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਯੋਨੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜ਼ਾਤਾਂ (ਜਨਮਾਂ) ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪਲ ਆਤਮਾ ਅਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਭੋਗਦਾ ਹੋਇਆ, ਨਵੇਂ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਇਕਠਾ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੰਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੀਵ ਅਨਾਦੀ ਕਾਲ ਤੋਂ ਕਰਮ ਵੱਸ਼ ਅਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਰਨ ਦਾ ਮੁਲ ਕਰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵ ਅਪਣੇ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਸਰੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਜਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਫਲ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।
49
