________________
ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੁਵ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲ ਦਾ ਠਹਿਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਵ ਵੀ ਧਰਮ ਦ੍ਰਵ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀਆ ਹੈ।
4. ਅਕਾਸ਼: (ਅਕਾਸ਼ਆਸਤੀ ਕਾਇਆ): ਇਹ ਉਹ ਦੁਵ ਹੈ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਲਈ ਜਗਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਾਕੀ ਪੰਜ ਦਵ ਰਹਿਕੇ ਅਪਣੀ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਅਕਾਸ਼ ਇਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ ਹੈ ਪਰ ਜਿਨੇ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਪਰੋਕਤ ਪੰਜ ਦੁਵ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਸ ਅਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਹੀ ਲੋਕ ਆਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਨੂੰ ਅਲੋਕ ਅਕਾਸ਼ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
5. ਪੁਦਗਲ: (ਪੁਦਗਲ ਆਸਤੀ ਕਾਇਆ): ਜੋ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਬਿਗੜਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੂਪ, ਰਸ, ਗੰਧ, ਅਤੇ ਸਪਰਸ਼ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪੁਦਗਲ ਹੈ। ਮੇਜ, ਕੁਰਸੀ, ਕਪੜੇ, ਮਕਾਨ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ ਆਦਿ ਸਭ ਪੁੱਦਗਲ ਹਨ।
6. ਕਾਲ: ਇਹ ਦ੍ਰਵ ਸਾਰੇ ਵਾਂ ਦੇ ਪਰੀਨਮਨ ਵਿੱਚ - ਇਕ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਅਵਸਥਾ ਰੂਪ ਹੋਣ ਵਿੱਚ, ਮੋਸਮਾ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ, ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਆਦਿ ਵਿੱਚ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਹਾਇਕ ਹੈ। ਇਹ ਅਸੰਖਿਆਤ ਅਣੂ ਰੂਪ ਹੈ, ਇਕ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਅਕਾਸ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਖੰਡ ਹੈ। ਦ੍ਰਵ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗਿਆਨ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਵਾਂ ਦਾ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਨੌਂ ਤੱਤਵ:
ਨੌਂ ਤੱਤਵ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ: 1. ਜੀਵ, 2. ਅਜੀਵ, 3. ਪੁੰਨ, 4. ਪਾਪ, 5. ਆਸ਼ਰਵ, 6. ਸੰਬਰ, 7. ਨਿਰ , 8. ਬੰਧ, 9. ਮੋਕਸ਼ ।
ਆਤਮਾ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਨਾ ਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁੱਦਲ ਦੋ ਹੀ ਦੂਵ ਹਨ। ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ
48
