________________
ਕਰਮ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:
‘ਕਰਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਸਧਾਰਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ, ਕ੍ਰਿਆ, ਭਾਵ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਯੱਗ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਕਰਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤ, ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਕਰਤਵ ਨੂੰ ਕਰਮ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਇਕ ਉਹ ਤੱਤਵ ਹੈ, ਜੋ ਆਤਮਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਆਦਿ ਨਿਜ਼ ਗੁਣਾਂ ‘ਤੇ ਪਰਦੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਪੁੱਦਗਲ ਤੱਤਵ ਹੈ। ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਢੱਕਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਜਨਮ ਮਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਰਮ ਦਾ ਕਰਤਾ ਖੁਦ ਆਤਮਾ ਹੀ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ ਕਰਮ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੁੱਦਗਲ ਹੈ।
ਕਰਮ ਦੇ ਭੇਦ:
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ ਦ੍ਰਵ ਕਰਮ ਅਤੇ ਭਾਵ ਕਰਮ। ਕਾਰਮਨ ਜ਼ਾਤੀ ਦਾ ਪੁਦਗਲ, ਭਾਵ ਜੜ ਤੱਤਵ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦਵੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਕਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦਵ ਕਰਮ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਦੇ ਪਰਿਨਾਮ ਨੂੰ ਭਾਵ ਕਰਮ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਹੀ ਕਰਮ ਦੇ ਬੀਜ਼ ਹਨ।
ਕਰਮਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨ:
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਰਮਬੰਧ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਨ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ ਯੋਗ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਸਰੀਰ, ਵਚਨ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਯੋਗ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਲੋਭ ਨੂੰ ਕਸ਼ਾਏ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਕਸ਼ਾਏ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਪਣ ਤੋਂ ਹੀ ਕਰਮ ਦੇ ਫਲ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਪਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਕਸ਼ਾਈਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤੱਦ ਤੱਕ ਕਰਮ ਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸੰਸਾਰੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
50
