________________
ਛੇ ਵ:
ਤੱਤ ਦਾ ਕਥਨ ਦੋ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋਕ ਰਚਨਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ। ਲੋਕ ਰਚਨਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਸਮੂਚੇ ਲੋਕ ਨੂੰ ਛੇ ਵਾਂ ਵਾਲਾ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਦ੍ਰਵ ਦੋ ਹਨ ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵ। ਅਜੀਵ ਦੇ ਪੰਜ ਭੇਦ ਹਨ। 1. ਧਰਮ, 2. ਅਧਰਮ, 3. ਅਕਾਸ਼, 4. ਪੁਦਗਲ, 5. ਕਾਲ। ਅਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਪਰ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਧਰਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੇਵਲ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੁਦਗਲ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਹੋਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜੜ, ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਦਗਲ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤਮਾਲ ਜੀਵ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਦੇ ਲਈ ਸੋਲ (soul) ਪੁਦਗਲ ਦੇ ਲਈ ਮੈਟਰ (Matter) ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਧਰਮ ਲਈ ਈਥਰ (Either) ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਪੇਸ਼ (space) ਅਤੇ ਕਾਲ ਦੇ ਲਈ ਟਾਇਮ (Time) ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਵ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਰੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। | ਇਹ ਪੰਜ ਦੁਵ ਅਚੇਤਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣ | ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਰਹਿਤ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਜੀਵ ਵ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਅਨੰਤ ਹੈ ਪਰ ਚੇਤਨ ਲੱਛਣ ਵਾਲਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਮਾਨ ਜਾਤੀ (ਇਕ ਰੂਪ) ਅਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੋਲਿਕ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜ ਅਜੀਵ ਦੁਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਲਿਕ ਭੇਦ ਹਨ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਦੁਵਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵ ਨੂੰ ਇਕ ਰੂਪ ਦੱਸ ਕੇ ਦੋ ਭੇਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੇ ਦ੍ਰਵ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ।
1. ਜੀਵ: ਜਿਸ ਵ ਵਿੱਚ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਵੇਖਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਰੂਪ ਝਲਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ
46
