________________
( ਜੈਨ ਤੱਤਵ ਚਿੰਤਨ
ਆਚਾਰ (ਆਚਰਨ) ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਤੱਤਵ ਚਿੰਤਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹੜੇ
ਕਿਹੜੇ ਮੂਲ ਤੱਤਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ? ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੀ ਤੱਤਵ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੱਤਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਮੂਲ ਮਾਨਤਾ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਵ ਦੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਜਿਉਂਦੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਤੱਤਵ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਵੈਸ਼ੇਸ਼ਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਪਦਾਰਥ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਨਿਆ ਦਰਸ਼ਨ, 16 ਪਦਾਰਥ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਾਂਖਯ ਦਰਸ਼ਨ 25 ਤੱਤਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਂਖਯ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 25 ਤੱਤਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੀਮਾਂਸਾ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੇਦ ਵਿੱਚ ਵਰਨਣ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵੇਦਾਂਤ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਇਕੋ ਇਕ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਕੇ ਬਾਕੀ ਚੀਜਾਂ ਨੂੰ ਅਸਤ (ਮਿਥਿਆ) ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਚਾਰਵਾਕ ਦਰਸ਼ਨ ਚਾਰ ਭੂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਭ ਨੂੰ ਮਿਥਿਆ ਆਖਦਾ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਆਰਿਆ ਸੱਤ (ਸੱਚ) ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ 2 ਤੱਤਵ ਅਤੇ ਨੌਂ ਤੱਤਵ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। | ਮੂਲ ਭੂਤ ਦੋ ਤੱਤਵ ਹਨ ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵ। ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨੌਂ ਤੱਤਵ ਹਨ, 1. ਜੀਵ, 2. ਅਜੀਵ, 3. ਪੁੰਨ, 4. ਪਾਪ, 5. ਆਸ਼ਰਵ, 6. ਸੰਬਰ, 7. ਨਿਰਜਰਾ, 8. ਬੰਧ, 9. ਮੋਕਸ਼ ॥
45
