________________
ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਬਣਾਉਨ ਦਾ ਰਾਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ। ਆਚਾਰ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ ਅਹਿੰਸਾ। ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਆਪਸੀ ਡੂੰਘਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ।
ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ, ਸਿਆਦਵਾਦ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਬੋਧਿਕ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਹਿੰਸਾ (ਜੀਵ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ) ਆਚਾਰ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ।
ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਸਰੂਪ:
ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਰਮ (ਸੁਭਾਅ) ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਆਪਸ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਣ ਵੀ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਹੈ। ਇਕ ਗੁਰੂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਗੁਰੂ ਹੈ ਤਾਂ ਅਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਰ ਵਸਤੂ, ਅਨੇਕ ਧਰਮ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਆਨੰਤ ਧਰਮਾ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਦਾ ਇਹ ਸੁਭਾਅ ਅਸੀਂ ਅਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਜਾਣਨਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਕਥਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਥਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਮੇਂ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਇਕ ਇਕ ਗੱਲ ਆਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵਸਤੂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਧਰਮਾਤਮਿਕ ਸਰੂਪ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਨਾ ਅਨੇਕਾਂਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਅਨੇਕ ਧਰਮਾਤਮਕ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਸਿਲਸਿਲਵਾਰ ਕਥਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਸਿਆਦਵਾਦ।
ਅਨੇਕਾਂਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਸਤੂ ਅਨੇਕ + ਅੰਤ ਭਾਵ ਅਨੇਕਾਂ ਧਰਮਾਂ (ਸੁਭਾਅ) ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਸੁਆਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਝੂਠ ਵੀ ਹੈ।
39
