________________
ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰ (ਆਚਰਣ) ਧਰਮ
ਧਰਮ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਸ਼ੁੱਧ - ਸਤ - ਅਨੰਤ ਸ਼ਕਤੀ ਰੂਪ ਹੋਂਦ, ਅੰਨਤ ਗਿਆਨ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਆਨੰਤ ਸੁੱਖ ਆਨੰਦ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਥਿਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਸ ਵਿਰਤੀ ਵੱਲ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਤੱਤਵ ਧਰਮ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਾਅਰਾ ਹੈ, ਹਰ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਬਣਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਕੋਈ ਵੀ ਜੀਵ ਚੰਗਾ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਕਰਕੇ, ਤੱਪ, ਸੰਜਮ ਆਦਿ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਭੇਦ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਹੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁੱਲ ਦਿਲੀ ਵਾਲਾ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਕਿ ਹਰ ਭਗਤ ਖੁਦ ਭਗਵਾਨ ਸਰੂਪ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਵਿਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਧ ਵਿਦਵਾਨ ਵਰਨਾਰਡਸਾਹ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ, “ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਹੀ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਧਰਮ ਹੈ, ਜੋ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ਼ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸਵਿਕਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਧਰਮ ਦੇ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤ: ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰ (ਆਚਰਣ)
ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਦੋ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰ। ਵਿਚਾਰ ਧਰਮ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਭੂਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਸੇ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਆਚਾਰ ਧਰਮ ਦਾ ਮਹਿਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰ ਜੈਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਆ, ਸ਼ਰੂਤ ਅਤੇ ਚਰਿੱਤਰ, ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ (ਫਿਲਾਸਫੀ) ਅਤੇ ਧਰਮ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹਰ ਧਰਮ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਉਸ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ - ਪਰਲੋਕ - ਜਗਤ- ਪੁਦਗਲ ਆਦਿ ‘ਤੇ
38
