________________
ਦੁੱਖ ਸੀ, ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਰਗ ਵੀ ਸੀ। ਧਰਮ ਦੇ ਆਚਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਸੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਦ ਕੀਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵੱਲ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਧਰਮ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਮਾਜੂਦ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਧਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਦੀ ਚਰਚਾ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਨਣ ਵਾਲੇ ਅਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਕੇਵਲ ਬੋਧਿਕ, (ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ) ਬੁੱਧੀ ਹੈ।
ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਹੈ - ਜੈਨ ਧਰਮ ਤੱਤਵ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ, ਪਰ ਨਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਇਸ ਦਾ ਆਦਿ (ਸ਼ੁਰੂ ਵੀ ਹੈ) ਵੇਦਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭ ਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮਣ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਉਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭ ਦੇਵ ਇਸ ਕਾਲ ਚੱਕਰ ਦੇ ਅਵਨੀ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਮਾਨਵ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਆਦੀ ਪੁਰਸ਼ (ਪਹਿਲੇ) ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਕਲਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਵਿਉਪਾਰ, ਵਿਦਿਆ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮਨੀਤੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਿਆਗ, ਸੰਜਮ, ਤੱਪਸਿਆ ਆਦਿ ਦਾ ਮਾਰਗ ਬਣਾਇਆ ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਵਰਤਕ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਭ ਦੇਵ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮਣ ਧਰਮ ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ ਅਰਿਸ਼ਟ ਨੇਮੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਰਹਤ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਨਿਰਗ੍ਰੰਥ ਜਾਂ ਜਿਨ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਜਿਨ ਧਰਮ ਹੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਬਦਲ ਜਾਣ ਤੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦਾ ਸਰੂਪ ਇੱਕ ਹੀ ਸੀ ਤਿਆਗ, ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਤੱਪ ਦੀ ਸਾਧਨਾ।
ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਭਰਮ ਸੀ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਲਗਭਗ 100 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੋਜ ਹੋਈ ਹੈ।
