________________
ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਪਿਆਰੇ ਮਿੱਤਰ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਧਨ, ਜਸ, ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਸਰੀਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੋ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਮਨ ਦੇ ਉਲਟ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਹੋ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਸੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਜਾਣਨਾ ਅਤੇ ਮੰਨਣਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਇਹ ਆਧਾਰ ਭੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿ ਉਹ ਅਪਣੇ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਹਾਨੀ ਲਾਭ ਜਿੱਤ ਹਾਰ ਅਤੇ ਜਨਮ ਮੌਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੇ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੁੱਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਦੁੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੁੱਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸੁੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਪਣੇ ਸੁੱਖ ਜਾਂ ਦੁੱਖ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਅਪਣੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਦਵੇਸ਼ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹ ਰਾਗ ਵਾਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਅਤੇ ਦਵੇਸ਼ ਹੀ ਦੁੱਖ ਦੇ ਮੂਲ ਹਨ।
ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੇ ਅਪਣੇ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪਾਉਣਾ ਰਾਗ ਤੇ ਦਵੇਸ਼ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਅਪਣੇ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੇ ਪਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਤੋਂ ਭੱਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਕਾਇਰਤਾ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ।
ਚੇਤੇ ਰੱਖੋ ਅਪਣੇ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਜੇ ਦੂਸਰਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦੇ ਚੱਕਰਵਿਊ ਤੋਂ ਕਦੇ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਆਪ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਹੋਵੋਗੇ, ਦੁਸਰਾ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇਗਾ। ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਤੇ ਜਾਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੌਨੇ ‘ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਪਾਉਗੇ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕਲੇ ਹੋ, ਦੂਸਰਾ ਮੌਜੂਦ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਦੂਸਰਾ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਜੂਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ ਤਾਂ ਹੋਣਗੇ ਹੀ। ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ, ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਮਨੁੱਖ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਠਹਿਰਾਉਗੇ। ਭੁੱਖ ਲੱਗੇਗੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਦੇਵੋਗੇ। ਸਰਦੀ ਗਰਮੀ ਸਤਾਵੇਗੀ, ਤਾਂ
ਆਤਮ ਧਿਆਨ
31
