________________
7. ਖਾਣ ਪੀਣ ਸਾਤਵਿਕ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਰੱਖੋ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ। 8. ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ (ਮੇਰੂਦੰਡ) ਸਿੱਧਾ ਰਹੇ, ਪਿੱਠ, ਗਰਦਨ, ਅਤੇ ਸਿਰ ਸਿੱਧੇ ਰਹਿਣ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਅਕੜਨ ਨਾ ਰੱਖੋ, ਸੁਭਾਵਿਕ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਰਹੋ। 9. ਪ੍ਰਣਾਯਾਮ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੇ ਪੰਜ ਤੋਂ 10 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਸ਼ਵ ਆਸਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 10. ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਖਾਣ ਪਾਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
| ਉਪਰੋਕਤ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਾਂਗੇ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਕਈ ਭਾਗ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਕਪਾਲਭਾਤੀ, ਕਪਾਲ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮੱਥਾ ਅਤੇ ਭਾਤੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਚਮਕਣਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਵਿੱਚ ਮੱਥੇ ਤੇ ਚਮਕ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਮੱਥੇ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
| ਅਸੀਂ ਕਪਾਲਭਾਤੀ ਦੀ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਧੀ ਬਣਾਈ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਭਿਆਸ - ਅਗਨੀਸਾਰ, ਨਾੜੀ ਸੋਧਨ ਅਤੇ ਅਨੁਲੋਮ ਵਿਲੋਮ ਦਾ ਸਹਿਜ ਹੀ ਮਿਲਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਪਾਲਭਾਤੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤੁਸੀਂ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਸਕੋਗੇ।
ਕਪਾਲਭਾਤੀ:
ਅਭਿਆਸ ਨੰਬਰ 1
ਪਦਮ ਆਸਨ ਜਾਂ ਸੁਖਆਸਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਜਾਉ, ਲੱਕ, ਪਿੱਠ, ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖੋ, ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਨਾਲ, ਸੱਜੀ ਨਾਸਿਕਾ ਬੰਦ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਖੱਬੀ ਨਾਸਿਕਾ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨਾਮਿਕਾ (ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਨਾਲ ਦੀ ਉਂਗਲ) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰੋ। ਹੱਥ ਸੱਜਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ।
ਆਤਮ ਧਿਆਨ
19
