________________
चाणक्याची जीवनकथा
कार्तिकी पौर्णिमेचा दिवस उजाडला. नंदराजाच्या भोजनशाळेत राजा, राजपुत्र, मंत्रिगण आणि सत्कारार्थी ब्राह्मण यांची आसने सुव्यवस्थित पद्धतीने मांडून ठेवली होती. माध्याह्नकाळ झाला. चाणक्य सर्वांच्या आधीच तेथे आला. पंगतीतल्या अग्रासनावर म्हणजे प्रथम आसनावर आपले दर्भासन टाकून बसला. आसनव्यवस्थेची कल्पना नसल्यामुळे त्याने असा विचार केला की, पाच प्रमुख विद्वान ब्राह्मणांमध्ये माझी गणना केली असल्यामुळे, पाचपैकी कुठल्या ना कुठल्या आसनावर मला स्थान नक्कीच आहे. या हेतूने त्याने स्वतः बसलेले आसन सोडून, पुढील चार आसनांवर क्रमाने आपला कमंडलू, दंड, जपमाळ आणि जानवे ठेवून त्या जागाही अडवल्या. भोजनसमयाचा घंटिकानाद झाला. नंदराजा हा सिद्धपुत्र (नैमित्तिक) आणि इतर लवाजम्यासह, भोजनशाळेत प्रविष्ट झाला. कवीने सिद्धपुत्राला आधीच देऊन ठेवलेल्या सूचनेनुसार सिद्धपुत्र नंदराजास म्हणू लागला, 'महाराज, पहा पहा या श्रोत्रिय ब्राह्मणाची सावली, राजपुत्रांसाठी ठेवलेल्या आसनांवर पडली आहे. याची ही अशुभछाया नंदवंशासाठी अनिष्ट आहे. याला कृपया या आसनावरून उठवावे.'
नंदराजाने कवीला जवळ बोलाविले. सिद्धपुत्राचे भविष्य सांगितले. कोणत्यातरी युक्तीने चाणक्याला तेथून उठवायला सांगितले. कवि मनातल्या मनात खुश झाला. चाणक्याजवळ आला. झुकून नम्रतापूर्वक म्हणाला, ' महाराज सांगत आहेत की, हे आसन त्यांचे आहे. तेव्हा या आसनावर बसू नका. हे बघा ! हे बघा ! इतरही ब्राह्मण इकडेच येत आहेत.' चाणक्याने कमंडलू उचलला व दर्भासन टाकून दुसऱ्या आसनावर बसला. कवि पुन्हा जवळ आला व म्हणाला, 'नित्याच्या परिपाटीनुसार हे आसन सुबंधूसाठी राखीव असते. तुम्ही कृपया पुढच्या आसनावर बसा.' एकीकडे अतिशय
७७
