________________
चाणक्याची जीवनकथा
जेवण झाल्यावर चाणक्य आणि यशोमती दोघेही परत आले. यशोमतीला दिसले की अंगणात कोणीतरी घाईघाईने उकरले आहे आणि पुन्हा खड्डा बुजवला आहे. तिने चाणक्याला थांबविले. दोघांनी मिळून खड्डा उकरला. थैलीतील दीनार पाहिले. चिट्ठी वाचली. खरे तर चाणक्याला हे सर्व खूपच संशयास्पद वाटत होते. परंतु यशोमतीच्या चेहऱ्यावरचा आनंद बघून, त्याने आपले मन आवरले. यशोमती म्हणाली, “आर्य ! आपण ज्या हेतूने पाटलिपुत्रास आलो, तो हेतू सफल होण्याची वेळ आली आहे. आता आपण राजाच्या निमंत्रणाची वाट पाहू या. पुष्कळसे दीनार आणि कपिला गायी, तो नक्कीच आपल्याला देईल. दारिद्र्य संपण्याचा आपला योग आलेला दिसतो.” चाणक्याने आपल्या पत्नीच्या मनात आलेली गोष्ट कवीला सांगितली.
चाणक्याचा अपमान आणि प्रतिज्ञा कवीच्या योजनेतील पुढच्या भागास आरंभ झाला. एकदा तो नंदास भेटायला गेल्यावर, त्याला असे दिसले की तो अतिशय प्रसन्न आहे. संधी साधून त्याने नंदास म्हटले की, ‘महाराज ! आपल्या राज्यावरचे परचक्राचे संकट नुकतेच टळले आहे. कार्तिकी पौर्णिमेचा उत्सव अगदी जवळ आला आहे. आपल्या हातून काही पुण्यकर्म व्हावे अशी माझी इच्छा आहे. या प्रसंगी आपल्या राज्यातील पाच विद्वान ब्राह्मणांचा सत्कार करून, आपण विपुल पुण्य अर्जित करावे.' प्रसन्नचित्त नंदराजाने कवीच्या या प्रस्तावास तत्काळ संमती दिली. तसेही आर्थिक व्यवहाराचे अधिकार त्याने कवीकडे सोपविले होतेच. कवी तत्परतेने पुढील योजनेस लागला.
७६
