________________
ब्राह्मण परंपरेतील चाणक्य
त्याचे जैनत्व सूचित होते. चन्दनदास शौरसेनी भाषेत बोलतो आणि स्वत:स ‘चारित्तभंगभीरु' असे म्हणवून घेतो. (अंक ६, पृ.२८६). 'चारित्र' ही एक विशिष्ट जैन पारिभाषिक संज्ञा असून तिचा अर्थ 'सम्यक् आचरण' असा आहे. मोक्षमार्गावर अग्रेसर करणाऱ्या त्रिरत्नांपैकी एक आहे 'सम्यक् - चारित्र'.
सातव्या अंकात, नाटकाच्या चरमोत्कर्षाच्या वेळी चन्दनदासाच्या तोंडी एक श्लोक घातला आहे (अंक ७, श्लोक ३, पृ.२८६). 'मोत्तूणं आमिसाई' अशी या महाराष्ट्री प्राकृतातील श्लोकाची (गाथेची) सुरुवात आहे. संदर्भ थोडा वेगळा असला तरी मांसाहाराचा पूर्ण त्याग' आणि तृणधान्यावर निर्वाह' या पदावलीतून चन्दनदासाचे जैनत्व जाणविल्याशिवाय रहात नाही.
(३) सर्वार्थसिद्धि :
अमात्य राक्षस हा, मृत आणि परागंदा झालेल्या नंदवंशीयांपैकी सर्वार्थसिद्धि' नामक एकमेव जीवित वारसाला मगधाच्या सिंहासनावर बसविण्याच्या खटपटीत आहे. आश्चर्याची गोष्ट अशी की जैन दैवतशास्त्रात, स्वर्गलोकातील श्रेष्ठ देवविमानांपैकी एका देवविमानाचे नाव सर्वार्थसिद्धि' असे आहे.
दुसराही एक जैन धागा येथे विशद करणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम व सर्वमान्य असा जैन दार्शनिक संस्कृत-सूत्रबद्ध ग्रंथ जो ‘तत्त्वार्थसूत्र', तो पारंपरिक मान्यतेनुसार आचार्य उमास्वातींनी कुसुमपुर (पाटलिपुत्र) येथे रचला होता. आचार्य पूज्यपादांनी त्यावर पाचव्या शतकात लिहिलेल्या सुप्रसिद्ध टीकेचे नावही ‘सर्वार्थसिद्धि' आहे.
अमात्य राक्षसाने ‘सर्वार्थसिद्धि' नामक नंदवंशीय व्यक्तीचा घेतलेला शोध, खचितच त्यातील जैन अंशावर प्रकाश टाकतो. ब) चाणक्य : मुद्राराक्षसातील आणि जैन आख्यायिकांमधील :
४४
