________________
भूमिका
या विषयाच्या चिकित्सेत का शिरावेसे वाटले ?
जैन साहित्यातील चाणक्यविषयक संदर्भांचा आढावा घेतल्यावर, साहजिकच अभिजात मराठीतील चाणक्याकडे वळावेसे वाटले. इतिहास, दंतकथा आणि प्रतिभाविलास यांचे सुयोग्य मिश्रण करून लिहिलेल्या दोन ललित कादंबऱ्या मराठीत आढळल्या. डॉ.रा.चिं.ढेरे यांची 'नृपनिर्माता चाणक्य' आणि श्री. वसंत पटवर्धन यांची 'आर्य'. दुर्दैवाने खूप शोध घेऊनही 'नृपनिर्माता चाणक्य' कादंबरी मिळू शकली नाही. भारतीय संस्कृतिकोशा'तील 'कौटिल्य' या विषयाखालील माहिती मुख्यतः 'नृपनिर्माता चाणक्य' या पुस्तकाच्या आधारे लिहिलेली दिसून आली. त्यात मुद्राराक्षस' नाटकातला चाणक्याच्या पर्णकुटीचा संदर्भही जणू वस्तुस्थिती असल्यासारखा वर्णिलेला दिसला. इसवीसनपूर्व चौथ्या शतकातील मगधाचा इतिहास अभ्यासून; ग्रीक आणि चीनी प्रवाशांच्या वर्णनाची जोड देऊन; बृहत्कथासरित्सागर, बृहत्कथामंजरी आणि विविध हिंदू पुराणांमधील हकिगती नजरेखालून घालून ; इतरही मौखिक परंपरेने चालत आलेल्या दंतकथा ध्यानी घेऊन; मुख्यतः आज उपलब्ध असलेल्या कौटिलीय अर्थशास्त्रातील बारकाव्यांमध्ये दिसणारी चाणक्याची वैशिष्ट्ये शोधून; विशाखदत्ताच्या मुद्राराक्षस' नाटकातील कथावस्तू, संवाद, श्लोक आणि व्यक्तिचित्रणे आधाराला घेऊन आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे कल्पनारम्यतेच्या सृष्टीत शिरून आपल्या अजोड प्रतिभेच्या सहाय्याने उपरोक्त कादंबरीकारांनी तसेच कौटिल्य ऊर्फ चाणक्याच्या दूरदर्शनवरील मालिकेतही वरील सर्व अंश अतिशय कल्पकतेने वापरलेले दिसतात.
या सर्व प्रयत्नांविषयी पूर्ण आदरभाव ठेवूनही असे म्हणावेसे वाटते की जैन साहित्यात प्रतिबिंबित झालेल्या चाणक्यकथांची आणि वैविध्यपूर्ण संदर्भांची जोड
