________________
भूमिका
हे नाव, केवळ एक-दोनदाच उपयोजित केलेले दिसते. कौटिलीय अर्थशास्त्राचे जगभरातील अभ्यासक नेहमीच हा विवाद उपस्थित करत आले आहेत की, 'या तीनही व्यक्ती खरोखर एक आहेत की भिन्न ?' हेमचंद्रांनी समानार्थक नावांच्या यादीत ही तीनही नावे देऊन, किमान जैनांच्या दृष्टीने तरी या विवादाला पूर्णविराम दिलेला दिसतो.
सर्व जैन उल्लेखांचा आढावा घेतल्यावर चाणक्य पुढील संदर्भात नजरेसमोर आला. त्याचे संमिश्र चित्र खालीलप्रमाणे मन:पटलावर उमटले.
मगधाच्या प्राचीन इतिहासाच्या संदर्भात - पाटलिपुत्रातील तीव्र दुर्भिक्षाच्या संदर्भात - जैन आगमांच्या वाचनेच्या संदर्भात - त्रोटक उल्लेख, प्रसंग आणि समग्र चरित्राच्या स्वरूपात - चतुर्विध बुद्धींपैकी मुख्यतः ‘पारिणामिकी' आणि क्वचित् ‘वैनयिकीच्या' उदाहरणाच्या स्वरूपात - आदर्श मृत्यूचे उदाहरण म्हणून - आदर्श गुरु-शिष्याचे उदाहरण म्हणून - अर्थशास्त्राच्या कर्तृत्वाच्या संदर्भात - राजनीतिविषयक ग्रंथांच्या परंपरेत - बिंबांतरित राजाच्या रूपाने - आज्ञाभंग करणाऱ्यांचा कठोर शासक म्हणून - साम-दान-दंड-भेदाने शत्रूचा नि:पात करणारा - सर्व पाषंडांविषयी कठोर वर्तनाचा -
