________________
चाणक्याची जीवनकथा
(१९)
साधूंची परीक्षा राजाने भिडूंची उपजीविका करण्याचे धोरण स्वीकारल्यावर, अनेक प्रकारच्या साधूंचे संघ राजाकडे याचनेसाठी येऊ लागले. कोणत्या साधूंवर अनुग्रह करावा आणि कोणत्या साधूंवर करू नये, असा मोठाच प्रश्न उभा राहिला. चाणक्याने ठरविले की, त्यांच्या साधुत्वाची परीक्षा घेऊनच, निर्णय घेतला पाहिजे.
पहिल्या दिवशी त्याने काही ब्राह्मण परिव्राजकांच्या संघाला, प्रासादात निमंत्रित केले. त्यांच्या प्रवचनाचे आयोजन केले. त्या परिव्राजकांच्या संघनायकाने तपस्या, मौन आणि विशेषत: इंद्रियविजयाचे महत्त्व समजावून सांगितले. श्रोतृवृंदाला इंद्रियदमनाचा उपदेश केला. त्यांच्या अस्खलित वक्तृत्वाने सर्वजण प्रभावित झाले. प्रवचनाच्या अखेरीस चाणक्याने त्यांना विनंती केली की, आज सायंकाळी आणि रात्री आपण येथेच निवास करावा. आपली शयनव्यवस्था अंत:पुराजवळच्या दालनात केली आहे.
चाणक्याने मुद्दामच साधूंचा शयनकक्ष आणि अंत:पुर, यांच्यामधील भिंतीला काही झरोके ठेवले होते. साधूंवर पाळत ठेवण्यासाठी, साध्या वेषातील गुप्तहेरांची नेमणूक केली होती. संध्याकाळ उलटून रात्र होऊ लागली. झरोक्यातून अंत:पुरातील दिव्यांचे किरण प्रकाशित होऊ लागले. स्त्रियांची कुजबूज आणि नूपुरांचे मंजुळ नाद येऊ लागले. परिव्राजकांना स्वस्थ बसवेना. ते उठून झरोक्यांजवळ गेले. पाय उंच करूनकरून आतील दृश्य पाहू लागले. राजपुरुषांची थोडीशी चाहूल लागताच, गुपचूप आपल्या आसनांवर येऊन झोपले. अर्थातच हा सर्व वृत्तांत गुप्तहेरांनी चाणक्य व चंद्रगुप्ताला निवेदन केला.
