________________
चाणक्याची जीवनकथा
अन्न दुर्मिळ झाले, तेथे साधुवर्गाला भिक्षा कोठून मिळावी? ____ निग्रंथ (जैन) साधूंचा एक मोठा संघ, त्यावेळी पाटलिपुत्रात निवास करीत होता. संघाच्या आचार्यांचे नाव 'सुस्थित' आचार्य असे होते. सर्वत्र अन्नान्न-दशा झालेली बघून, गात्रे शिथिल झालेल्या सुस्थितांनी, सर्व संघाला सुभिक्ष असलेल्या प्रदेशात विहार करण्याची आज्ञा दिली. स्वतः मात्र तेथेच राहण्याचा निश्चय केला.
आचार्यांना त्या अवस्थेत एकटे सोडून देशांतराला जाणे, सर्वांच्याच जिवावर आले होते. संघातील इतर साधूंचा पहिला मुक्काम पडला. आचार्यांवर विलक्षण भक्ती असलेले दोन 'क्षुल्लक' (दीक्षार्थी तरुण साधू), आचार्यांच्या भक्तीमुळे, पहिल्याच मुक्कामाहून मागे परत आले. आचार्य म्हणाले, 'तुम्ही का परत आलात ?' क्षुल्लक म्हणाले, 'गुरुचरणांचा विरह आम्ही सहन करू शकत नाही. आम्हाला एकवेळ मरण आले तरी बेहत्तर, परंतु आम्ही तुम्हाला सोडून जाणार नाही.' आचार्य म्हणाले, 'तुम्ही हा निर्णय काही योग्य घेतलेला नाही. येथे राहून उगाचच संकटात मात्र पडाल.' अखेरीस गुरूंच्या अनुज्ञेने त्यांची शुश्रूषा करत, ते दोघे तेथेच राहिले.
दुष्काळामुळे भिक्षा अतिशय कमी मिळत होती. त्या भिक्षेतील फारच कमी भाग, गुरू ग्रहण करीत. त्या दोघांनाही तो आहार, अतिशय अपुरा होता. रोजच भुकेले रहावे लागत असल्यामुळे, एक दिवस त्या दोघांनी आपसात विचारविनिमय केला. म्हणाले, “एक दिवस संघाचा सांभाळ करणाऱ्या गीतार्थ साधूंना, आपल्या आचार्यांनी 'दिव्य अंजन प्रयोगाचा' मंत्र दिला होता. भिंतीआड उभे राहून आपण तो ऐकला होता. आजही तो आपल्याला पाठ आहे. दुष्काळाच्या या भीषण प्रसंगात, मिळालेली सर्व भिक्षा आपण गुरूंना देऊ आणि अंजनसिद्धीचा प्रयोग करून, आपण आपले अन्न त्या उपायाने
१०८
