________________
चाणक्याची जीवनकथा
सतत आपल्याला अनुकूल असेच दान पडावे म्हणून चाणक्याने, विशिष्ट प्रकारे द्यूतपटाची आणि फाश्यांची व्यवस्था केली होती. फाश्यांच्या सर्व कंगोऱ्यांना विशिष्ट प्रकारे लोखंडाची कड बनवून घेतली होती. तसेच द्यूतपटाच्या खालच्या पोकळ भागात, विशिष्ट प्रकारे लोहचुंबकाच्या चकत्या बनविल्या होत्या. नागरिकांमध्ये हा प्रयोग करण्यापूर्वी, कोणत्या कोनातून फासे टाकल्यावर, आपल्याला हवे तेच दान पडेल, याचा पुष्कळ सराव आधीच करून, चाणक्याने ते कौशल्य प्राप्त केले होते.
निर्धारित दिवशी मांडवात द्यूताला आरंभ झाला. एका मागून एक, लोक द्यूत खेळण्यासाठी पुढे येऊ लागले. एकेक सुवर्णनाणे द्यूतात हरून, हिरमुसल्या चेहऱ्याने परतू लागले. काही दिवस हा खेळ चालू राहिला. त्या नगरात जुगारामध्ये अट्टल असलेले, काही व्यावसायिक जुगारीही होते. चाणक्याने स्वत:च्या मनासारखे दान पडण्यासाठी केलेली युक्ती, हळूहळू त्यांच्या लक्षात येऊ लागली. त्यांनी लोकांमध्ये जाऊन, कुजबूज सुरू केली. खेळायला पुढे येणाऱ्यांची संख्या घटू लागली. दरदिवशी जमा झालेल्या सुवर्णनाण्यांचा हिशेब, चाणक्याने केला. तो फारसा काही उत्साहवर्धक नव्हता. त्याने निर्णय घेतला की, पैसे मिळविण्याचा हा उपाय आता थांबवावा. दुसरा कोणता अधिक फायदेशीर उपाय मिळतो का, ते पहावे.
उपाय दुसरा :
आपल्या राज्यात असलेल्या धनिक व्यक्तींच्या अर्थार्जनाचा आढावा घेतल्यावर, चाणक्याला असे आढळले की, राज्यातले श्रीमंत व्यापारी, शेतकरी आणि पशुपालक हे त्यांच्या उत्पन्नाच्या मानाने ते योग्य तो कर भरत नाहीत. लाच लुचपत करून करात
१०३
