________________
चाणक्याची जीवनकथा
सगळीकडे पोहोचला.
(१७)
कोशवृद्धीचे उपाय उपाय पहिला :
अंतर्गत शत्रूचा पूर्ण नि:पात केल्यावर चाणक्य, राज्याची आर्थिक स्थिती सुदृढ करण्याची, तजवीज करू लागला. प्रथम त्याने कोशागारात जाऊन, राज्याच्या खजिन्याची पाहणी केली. त्याच्या अंदाजाप्रमाणे तिजोरीत सगळा खडखडाटच होता. सप्तांग राज्याचे महत्त्वाचे अंग असते, ‘राज्याचा कोश !' 'कोणत्या बरे उपायांनी, राज्यकोश वाढवता येईल ?' याचा विचार करता-करता चाणक्याला एक युक्ती सुचली.
__ प्रासादाबाहेरच्या विस्तृत प्रांगणात, त्याने एक मोठा मंडप टाकला. त्यात द्यूत (जुगार) खेळण्यासाठी, आवश्यक ती आसनव्यवस्था केली. नगरजनांमध्ये दवंडी पिटविली की, 'हे नागरिकांनो, राज्यातर्फे तुम्हाला धनप्राप्तीची एक अपूर्व संधी चालून आली आहे. मंडपात येऊन माझ्याबरोबर द्यूत खेळा. द्यूताचा ‘पण' ऐका. प्रत्येकाने एक सुवर्णनाणे पणाला लावावे. त्याचवेळी मी थाळीभर सुवर्णनाणी पणाला लावेन. मी जिंकलो तर तुम्ही मला एक नाणे द्यावयाचे. तुम्ही जिंकलात तर मी तुम्हाला थाळीभर सुवर्णनाणी देईन. बहुसंख्येने या. या संधीचा लाभ घ्या.'
थाळीभर सुवर्णनाण्याच्या लोभाने, नागरिकांचे जथेच्या जथे मांडवाकडे लोटू लागले. चाणक्याने खेळणाऱ्यांची आणि प्रेक्षकांची, चोख व्यवस्था ठेवली होती. द्यूत एकेकाबरोबर खेळावयाचे होते. बाकी सर्वांची आसनव्यवस्था, दूर अंतरावर होती.
१०२
