________________
-
-
-
----
--
--
--
-
ARMA-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
३०८
श्रीदकालिको किश्च मनुप्यजन्मनोऽपि मोक्षमाप्तिकारणत्वेन शाले प्रतिपादनात्पुण्यं मोक्षार्थिनामुपादेयमेवेत्यवसीयते, पुण्पमन्तरेण मनुष्यजन्मनो दुर्लभस्वाद, तथा चोकमुत्तराध्ययनमूने तृतीयाध्ययने~--
" चत्तारि' परमंगाणि, दुल्लहाणि य जंतुणो ।
माणुसत्तं मुई सदा, संजमम्मि य पीरियं ॥१॥” इति । संसारार्णवोत्तरणाय नरशरीरस्य नाकारूपत्वेन प्रतिपादनान्मोक्षकारणस्वं गम्यते, तथा चोत्तराध्ययनसूत्रे प्रयोविंशाध्ययने१ " चत्वारि परमानानि, दुर्लभानि च जन्तोः ।
मानुपलं शुचिः श्रद्धा, संयमे च वीर्यम् ॥१॥" दूसरी बात यह है कि शास्त्रोंमें मनुष्यभवकी प्राप्ति पुण्यके उदयसे कही गई है, और मनुष्य-भव मोक्ष-प्रासिका कारण माना गया है, इससे भी यही सिद्ध होता है कि पुण्य मुमुक्षुओंके लिए उपादेय है, क्योंकि पुण्यके विना मनुष्य-पर्याय मिलना दुर्लभ है। उत्तराध्ययन सूत्रके तीसरे अध्ययनमें कहा है
"चार परमांग जीवके लिए दुर्लभ हैं-(१)मनुप्य भव, (२) शुचिता, (३) सत्य धर्ममें श्रद्धा, (४) संयममें पराक्रम ॥"
मनुष्य-शरीर संसाररूपी समुद्रको पार करनेके लिए नौकाके समान है, इसलिए ज्ञात होता है कि मनुष्य-शरीर मोक्षका कारण है। उत्तराध्ययन सूत्रके तेईसवें अध्ययनमें कहा है
બીજી વાત એ છે કે-શાસ્ત્રમાં મનુષ્યભવની પ્રાપ્તિ પુથના ઉદયથી કહી છે અને મનુષ્યભવ મોક્ષપ્રાપ્તિનું કારણ માન્યું છે, તેથી પણ એમ સિદ્ધ થાય છે કે પુય મુમુક્ષુઓને માટે ઉપાદેય છે, કારણ કે પુણ્ય વિના મનુષ્ય-પર્યાય મળવો દુર્લભ છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ત્રીજા અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે
ચાર પરમાંગ જીવને માટે દુર્લભ છે–(૧) મનુષ્યભવ, (૨) શુચિતા, (3) सत्ययममा श्रद्धा, (४) संयममा ५ .” ।
મનુષ્ય શરીર સંસારરૂપી સમુદ્રને પાર કરવા માટે નૌકા-સમાન છે, તેથી સમજાય છે કે મનુષ્ય શરીર મેલનું કારણ છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના તેવીસ અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે
