________________
अध्ययन ३ गा. ४ (५२) अनाचीर्णानि
१६३ जम्बूद्वीपप्रज्ञप्त्यादौ तथादर्शनात् , ततश्च 'अहाए 'अष्टया-मुष्टया छत्रस्य धारणा ग्रहणमित्यर्थः । न च छत्रादिधारणं मुष्टयादिनैव संभवतीति 'अट्टाए' इत्यस्य 'मुखेन पठती'-इत्यादिपु मुखादिवद्वैयर्थ्यमिति शङ्कनीयम् , 'चक्षुभ्यों पश्यति, कर्णाभ्यां शृणोति, जिव्हया लेढि' इत्यादि-लोकोक्तिपु चक्षुरादीनामिव यथास्थितवस्तुमतिपादनमात्रतात्पर्येणाऽपौनरुक्त्यात् , अत्रैव गाथायामुत्तरार्दै 'पाहणा अर्थात्-ऋपभदेव भगवान्ने चार मुट्ठी लोच किया। अतः'धारणढाएका अर्थ 'मुट्ठीसे छत्रको ग्रहण करना' हुआ । - प्रश्न-छन तो मुट्ठीसे ही पकड़ा जाता है फिर 'अहाए की क्या आवश्यकता है ? जैसे " मुखसे योलता है" इस वाक्यमें 'मुखसे' इतना अंश व्यर्थ है, क्योंकि सिवाय मुखके और किसी अंगसे नहीं बोला जाता, इसी प्रकार यहां 'मुट्ठीसे' कहना भी वृथा है ?
उत्तर-यह प्रश्न ठीक नहीं, क्योंकि लोकमें "आँखोंसे देखता है, कानोंसे सुनता है, जिहासे चखता है" इत्यादि वाक्योंमें 'आँखोंसे' 'कानोंसे', 'जिहासे' इन पदोंके बोलनेका अभिप्राय यथास्थित वस्तुका प्रतिपादन करना है, इस गाथाके उत्तरार्द्धमें 'पाहणा पाए' पद आया है इसका अर्थ है कि-पैरोंमें उपानह (जूता), उपानह यद्यपि पैरोंमें ही पहने जाते हैं हाथ या सिरमें नहीं पहने जाते फिरभी 'पाए' कहनेसे या२ भुडी साय थे. मेटले धारणटाए न म 'भुडीया छत्रने डर ४२' भवो थयो.
પ્રશ્ન-છત્ર તે મુઠીથી જ પકડવામાં આવે છે, પછી ચાઇની શી જરૂર રહે છે? જેમકે “મુખથી બેલે છે” એ વાકયમાં “મુખથી એટલો અંશ વ્યર્થ છે, કારણ કે મુખ વિના બીજા કે અંગથી બેલી શકાતું નથી. તે જ રીતે ત્યાં “મુઠીથી” એમ કહેવું એ પણ વૃથા છે.
ઉત્તર–એ પ્રશ્ન બરાબર નથી, કારણ કે લેકમાં આખેથી જેવે છે” 'नया सालणे छ,' 'मथी या छ,' त्यादि पाध्यामा 'मामाथी,' “કાનથી,” “જીભથી” એ શબ્દ આપવાને હેતુ યથાસ્થિત વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરવાનું છે. આ ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં પાદUT પદ આપ્યું છે તેને અર્થ છે– “પગમાં ઉપનાહ (જેડા), જે કે જોડા પગમાં જ પહેરવામાં આવે છે, હાથે કે માથે નહિ, તે પણ જાણ કહેવાથી પુનરૂક્તિ થતી નથી, કારણ કે એ શબ્દથી
