________________
‘अध्ययन १ गा. १ मुखबस्त्रिकाविचारः संमृष्टया मुखवत्रिकया मुखघ्राणपिधानस्यानौचित्यमापामरमतीवमेव। .
पाणिशन्देऽजहल्लसणाइति स्वीकृत्य 'पाणिस्थितमुखवत्रिकये' त्यर्थकल्पनेऽपि नोक्तानौचित्यदोषनिस्तारः । अपिच-आस्यक-पोपतिदुभयपरिपिधाने पाणिनेत्येकमेव साधनमुक्तं, तत्र पाणिस्थितमुखवस्त्रिकयेत्यागीकारे दीर्घोच्छ्वासादीनामघोवायुनिसर्गस्य च योगपये सति कयमेकयैव पाणिस्थितया मुखवत्रिकया युगपदेव घ्राणं मुखं पायुधाऽऽवरीतुं शक्यत इति "पाणिणा परिपेहिता" इति भगवद्वाक्यस्यानुपपतिः।नच 'एकपाणिस्थितया मुखवत्रिकयाऽऽस्यकम् , अपरपालगे तो उसी अधोवायुवासित मुखवत्रिकासे 'मुख' और नाक मूंदना बिलकुल अनुचित है और इस अनौचित्यको हरेक समझ सकता है।
यदि 'पाणि शन्दमें अजहरक्षणा वृत्ति मानकर 'पाणि' (हाथ) से पाणिमें स्थित मुखवस्त्रिका अर्थ लोगे तो भी अनौचित्य दोप नहीं हट सकता । दूसरी बात यह है कि मुख और मलद्वार ढंकनेका पाणिरूप एक ही साधन यताया है। यदि इसका अर्थ मुखवस्त्रिका किया जाये तो जप एक ही साथ अधोवायु और दीर्घ उच्छ्यास आवेगा तब एक ही मुखवत्रिका मलद्वार पर लगाई जावेगी या मुंहपर ? और यदि साथ ही छौंक भी आयगी तो वही नाकमें कैसे लगाई जावेगी? क्योंकि एक मुखवत्रिकासे एक साथ ही सव द्वार नहीं ढोंके जा सकते । अत: 'पाणिणा परिपेहित्ता' यह भगवानका वचन.ठीक नहीं बैठेगा। यदि ऐसा समाधान करना चाहो कि एक हाथकी मुँहपत्तीसे मुंह और दूसरे એ અધેવાયુથી વાસિત મુખત્રિકાથી મુખ અને નાક ઢાંકવાં એ બિલકુલ અનુચિત છે. અને એ અનૌચિત્યને સો કેઈ સમજી શકે છે.
ने 'पा' शभा Argeaa! वृत्ति भानीन, 'पाल' () था પાણિમાં સ્થિત મુખવસ્ત્રિકાને અર્થ લેશો તે પણ અનચિત્ય દેવ દૂર થઈ શકતે નથી. બીજી વાત એ છે કે મુખ અને મળદ્વાર ઢાંકવાનું પાણિરૂપ એકજ સાધન બતાવ્યું છે. જે એને અર્થ મુખવઝિકા કરવામાં આવે તે જ્યારે એકી સાથે અહેવાયુ અને દીર્ઘ ઉચ્છવાસ આવશે ત્યારે એક જ મુખવસ્ત્રિકા મળદ્વાર પર લગાડવામાં આવશે કે મુખ પર? અને એ સાથે જ છીંક પણ આવશે તે તે નાક પર કેવી રીતે લગાડવામાં આવશે? કારણ કે એક મુખવસ્ત્રિકાથી એકી साधे मां दार ढां शतi नथी. तेथी 'पाणिणा परिपेहिता' भवाननु વચન બરાબર બંધ બેસશે નહિ. જે એવું સમાધાન કરવા ઈ છે કે એક હાથની
