________________
प्रकाशिका टीका - सप्तमवक्षस्कारः सू. १५ नक्षत्राधिकारनिरूपणम्
२०७
सम्प्रति सर्वबाह्यमण्डलनक्षत्रस्यावाघां प्रष्टुमार - 'जंबुदीचे णं' इत्यादि, 'जंबुद्दीवे णं मैंते ! दीवे' जम्बूद्वीपे खलु भदन्त ! द्वीपे सर्वद्वीपमध्यजम्बूद्वीपे इत्यर्थः 'मंदरस्स पव'येस्स ' मन्दरस्य- मेरुनामकपर्वतस्य 'केवइयात अवाहाए' कियत्या - कियत्प्रमाणक्रयाऽबांधया 'संन्त्रबाहिरए णक्खत्तमंडले पनते' सर्वबाह्य नक्षत्रमण्डलं यतः परमन्यब्दाद्यं नभवेत् तादृशं सर्ववामनक्षत्रमण्डलं प्रज्ञप्तं कथितमिति प्रश्नः भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! ' पणयालीसं जोयणसहस्साई' पञ्चचत्वारिंशद् योजनासहस्राणि 'तिष्णिय तीसे जोयणपए' त्रीणि च त्रिवद् योजनशतानि त्रिशदधिकानि त्रीणि योजनशतानीत्यर्थः 'अबाहोए सव्वमहिरए क्तमंडळे पनते' एतावत्प्रभाणकपावाचया सर्वबाह्यं नक्षत्र मण्डलं प्रज्ञप्वं कथितम्, पञ्चचत्वारिंशद् योजनस, खाणि शिवदधिकानि त्रीणि योजनशतानि एतावत्प्रमाणकावाधया सर्वव.ह्य नक्षत्रमण्डलं भवतीति अवाचा निरूपणनामकं पञ्चमं द्वारम् ५ ॥
"
सम्प्रति - एतेषामेवाभ्यन्तरादि नक्षत्रमण्डलानामायामादि निरूपणार्थं प्रश्नयन्नाह - 'सब्ब मंतरे णं' इत्यादि, 'सव्वन्तरेणं भंते ! णक्खत्तमंडले' सर्वाभ्यन्तरं खलु भदन्त ! नक्षत्रमण्डलम् 'केंवइयं आयामविवखंभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पश्नत्ते' कियदायामविष्कम्भाऐसा पूंछा है- 'जीवेणं मते ! दीवे मंदरपव्वयस्स केवइयाए अवाहांए सव्वंबाहिरए णक्खत्तम डले पनते' हे भदन्त ! इस जम्बूद्वीप नामके द्वीप में स्थितं जो सुमेरु पर्वत हैं उसकी कितनी अंबाधा से अर्थात् उस से कितनी दूर - सर्वsita नक्षत्र मण्डल जिससे परे और कोइ बाह्य न हो ऐसा नक्षत्र मण्डल - कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं - 'गोयना ! पणयालीसं जोयणसहस्साई तिणिय तीसे जोयणसए सव्ववाहिरए णक्खत्तमंडले पण्णत्ते' हे गौतम! सुमेरु पर्वत से सर्वबाहय नक्षत्र मंडल ४२३३० योजन दूर कहा गया है । अभ्यन्तरादि नक्षत्र मण्डल के आयामादि का निरूपण
इस में गौतमस्वामी ने प्रभु से ऐसा पूछा है- 'सव्वन्तरेण भंते ! णक्खस मंडले केवइयं आधा चित्रखभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पनते' हे भदन्त ! सर्वाभ्य मंदरपव्वयस्स केवइयाए अंबाहाए सव्वव हिरए णक्खत्तमंडले पन्नत्ते' हे लह ंत ! मा જેમૂદ્રીપ નામક દ્વીપમાં સ્થિત જે સુમેરુપવત છે. તેની કેટલી અમાધાથી એટલે કે તેનાથી કેટલે દૂર સખાદ્ય નક્ષત્રમંડળ–જેનાથી પર અન્ય કાઈ ખાદ્ય હાય નહિ એવું नक्षेत्रभउज-डेवामां न्यावेस हे ? माना वामां प्रभु उडे छे- 'गोयमा ! पणयालीसं जोहरसाई तिणि य तीसे जोयणसए अवाहाए सव्ववाहिरए णक्खत्तम'डले पण्णत्ते' हे ગૌતમ ! સુમેરુપ તથી સ`બાહ્ય નક્ષત્રમ ડળ ૪૫૩૩૦ ચેાજન દૂર કહેવામાં આવેલ છે. અભ્યન્તરાદિ નક્ષત્રમંડળના આયામાદિનું નિરૂપણુ—
माभां गौतमस्वाभीये असुने खेवी रीते प्रश्न ये छे- 'सव्वव्यंतरेणं भंते! णक्खक्तमइले केत्रइयं आग्रामविक्खंभेणं केत्रइयं परिक्खेवेणं पन्नत्ते' हे महत ! सर्वास्यांतर नक्षत्र