________________
प्रकाशिका टीका-सप्तमवसंस्कारः सू. १५ नक्षत्राधिकारनिरूपणम् कियत्या- अबाया कियत्प्रमाणकेन व्यवधाने नेत्यर्थः 'सव्ववाहिरए णखत्तमंडछे पन्नत्ते' - सर्वबाह्य नक्षत्रमण्डलं प्रज्ञप्तं कथितमिति प्रश्नः, भगवानाह-'मोयमा' इत्यादि, 'गोयमा हे
गौतम ! 'पंचदसुत्तरेजोयणसए' पश्चदशोचरं योजनातं 'जवाहाए सव्यवाहिरए णक्खत्तमंडले ,प्रमत्ते'. अबाधया सर्वबाह्यं नक्षत्रमण्डलं प्रज्ञप्तं-कथितम्, सूत्रमिदं नक्षत्रजात्यपेक्षया ज्ञातव्यम्, अन्यथा सर्वाभ्यन्तरमण्डलपतिनाम् अभिजित् प्रभृति द्वादशनक्षत्राणां सर्वदेवावस्थितमण्डलकत्वेन सर्वेशाबमण्डलस्यैवाभानात, तदनमर्थः सर्वाभ्यन्तरजक्षत्रमण्डलजातीयात सर्वबाह्य नक्षत्रमण्डल जातीयं पञ्चदशोत्तराणि योजनशतानि अबाधया प्रज्ञप्तमिति तृतीय द्वारम् ॥ • सम्प्रति-अन्तरद्वारमाह-'णक्खत्तमंडलस्स णं' इत्यादि, 'णक्खत्तमंडलस्स णं भंते ! मंडलाओ केवइयाएं अवाहाए सव्ववाहिरए णक्वत्त मंडले पण्णत्ते' हे भदन्त ! सर्वाभ्यन्तर नक्षत्र मंडल से कितनी दूर सर्वयाह्य नक्षत्र मंडल कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते है 'गोयमा! पंचदसुत्तरे जोयणमए अवाहाए सन्ध बाहिरए णक्खत्तमंडले पाते' हे गौतम ! सर्वाभ्यन्तर नक्षत्र मंडल से सर्ववाहय नक्षत्र मंडल ११५ योजन दूर कहा गया है यह सूत्र नक्षत्रजाति की अपेक्षा से कहा गया जानना चाहिये नहीं तो सर्वाभ्यन्तर मंडलवर्ता जो अभिजित आदि १२ नक्षत्र हैं ये सर्वदा ही अवस्थित मंडल वाले रहते हैं इसलिये उनके सर्व'बाहय मंडल का अभाव रहता है तो फिर यह सूत्र कथन कैसे संगत हो संकेगा, इसलिये इस कथन को सामान्य नक्षत्रमंडल की अपेक्षा से ही कहा गया जानना चाहिये अर्थात् सर्वाभ्यन्तर नक्षत्रमंडल जातीय नक्षत्र मंडल से सर्ववाहय नक्षत्रमंडल जातीय नक्षत्र मंडल ११५ योजन दूर पर है।
अन्तरद्वार कथन गौतमखामी ने प्रभु से इस में ऐसा पूछा है-णक्खत्त मंडलस्स णं भंते ! मंडलाओ केवइयाए अबाहाए सपबाहिरए णक्खत्तमंडले पण्णत्ते' 3 ! सत्य'तर નક્ષત્ર મંડળથી કેટલે દૂર સર્વબાહા નક્ષત્ર મંડળ કહેવામાં આવેલ છે? એના જવાબમાં प्रभु ४९ छ-'गोयमा ! पंचदसुत्तरे जोयणसए अबाहाए सव्वबाहिरए णक्खत्तमंडले पन्नत्ते હે ગૌતમ1 સર્વાભંતર નક્ષત્ર મંડળથી સર્વબાહ્ય નક્ષત્ર મંડળ ૧૧૫ રોજન હર કહેવામાં આવેલ છે. આ સત્ર નક્ષત્ર જાતિની અપેક્ષાએ કહેવામાં આવેલું છે, એવું જાણવું જોઈએ નહિતર સર્વાત્યંતરમંડળવતી જે અભિજિત વગેરે ૧૨ નક્ષત્ર છે તે સર્વદા અવસ્થિત મંડળવાળા રહે છે. એટલા માટે તેમને સર્વબાહામંડળને અભાવ રહે છે, તે પછી આ સૂત્રનું કથન કેવી રીતે સંગત કહી શકાય. એટલા માટે આ કથનને સામાન્ય નક્ષત્ર મંડળની અપેક્ષાએ જ કહેવામાં આવેલું છે એવું જાણવું જોઈએ. એટલે કે સભ્યતર નક્ષત્રમંડળ જાતીય નક્ષત્રમંડળથી સવબાહ્ય નક્ષત્રમંડળ જાતીય નક્ષત્રમંડળ ૧૧૫જન દૂર છે,