________________
प्रकृतिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः स. १३ सर्वाभ्यन्तरमण्डलायामादिनिरूपणम् १७७. मुपसंक्रम्य-संप्राप्यं 'चार चरई' चारं गतिं चरति करोति ॥ यथा पूर्वानुपूर्वीव्याख्याना। भवति तथा पश्चानुय॑पि व्याख्यानाङ्ग भवतीति पश्चानुपूर्व्या पृच्छन्नाह-सव्वबाहिरएण: इत्यादि, 'सम्बबाहिरएणं भंते ! चंदमंडले' सर्ववाद्यं खल भदन्त ! चन्द्रमण्डम् 'केवइय आयामविक्खंभेण कियदायामविष्कम्माभ्याम् ‘केवइयं परिक्खेवेणं पण्णत्ते' कियता-किर्यप्रमोगकेन परिक्षेण प्रज्ञप्तं केथिन मिति प्रश्ना, भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा हे गौतम ! 'एग जोयणसेयसहस्स' एक योजनशतसहस्रं लक्षैकयोजनमित्यर्थः 'छच्च सटे । जोयणसए' षट्पष्टानि योजनशतानि षष्ट्यधिकानि षड्योजनशतानीत्यर्थः 'आयाम विक्रखंभेणं' आयामविष्कम्भाभ्यां दैर्घ्य विस्ताराभ्यां सर्ववाद्यं चन्द्रमण्डल प्रज्ञप्तम् , एक योजन लक्षं पष्टयधिकानि षड् योजनशतानि १००६६० एतावत्प्रमाणकाभ्यायामविष्कम्माभ्यामित्यर्थः । तत्रोपपत्तिस्तु जम्बूद्वीपो लक्षप्रमाणक: उभयोः प्रत्येकं त्रीणि योजनशतानि वृद्धि करता हुआ सर्व बाह्य मंडल पर पहुंच कर अपनी गति करता है-यही बात 'दो दो तीसाई जोयणयाई परिरयधुझिं अभिवद्रमाणे २ सयबाहिरं मंडल उवसंकमित्ता चारं चरई' इस सूत्रपाठ द्वारा प्रकट की गई है। अब गौतमस्वामी पूर्वानुपूर्वी के अनुसार चन्द्रमंडल के आयामादिसम्बन्ध में पूछकर और उसका . उत्तर प्राप्त कर पश्चानुपूर्वी के अनुसार इसी सम्बन्ध में प्रभु से पूछते हैं-'सध्ध। याहिरएणं भंते! चंदमंडले केवइयं आयामविक्खंभेणं केवइयं परिक्खेवणं पण्णत्ते' हे भदन्त । पश्चानुपूर्वी के अनुसार सर्व बाहय चन्द्र भण्डलं का आयाम
और विष्कम्भ कितना है और परक्षेप कितना है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं 'गोयमा !- एगं जोयणसयसहस्सं छच्च सटे जोयणसए आयामविक्खंभेणं हे गौतम ! सर्ववाहय चन्द्रमंडल का आयाम और विष्कम्भ १ लाख ६ सौ साठ योजन का है इसे यों समझना चाहिये जम्बूद्वीप का विस्तार १ लाख योजन का है तथा प्रत्येक पाच भाग ३३० योजन का है दोनों का जोड १ लाख કરત સબા મંડળ ઉપર પહોંચીને પિતાની ગતિ આગળ ધપાવે છે. એજ વાત 'दो दो तीसाई जोयणसयाई परिरयवुटि अभिबद्धेमाणे २ सव्वबाहिर मंडलं उवसंकमित्ता चार चरई' या सूत्रा6 वा अट ४२वामा भावी 2. हवे. गौतमस्वामी पनि પૂણી મુજબ ચન્દ્રમંડળના આયામાદિ વિશે પ્રશ્ન કરીને અને તે સંદર્ભમાં ઉત્તર મેળવીને ५श्वानुवा भुरम 1 समयमा प्रभुने पूछे छे–'सव्ववाहिरएणं भंते ! चंदमंडले केवइयं आयामविक्खंभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पण्णत्ते' ७ मत! पश्चानुपूवी भुम समान ચન્દ્રમંડળ આયામ અને વિષ્કને કેટલું છે અને પરિક્ષેપ કેટલે છે એના જવાબમાં प्रभु ई-गोयम! ! एग जोयणसयसहस्स छच्च सट्टे जोयणसए आयामविखंभेणं હે ગૌતમ! સર્વબાહ્ય ચન્દ્રમંડળના આયામ વિષ્ક ૧ લાખ ૬ સે ૬૦ એજન એટલે છે અને એવી રીતે સમજવું જોઈએ કે જંબૂઢીપ વિસ્તાર એક લાખ પેજને એટલે