Page Text
________________
प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः सू. १० इन्द्रच्यवनान्तरीयव्यवस्थानिरूपणम् १४३ षण्मासान् उपपानेन विरहितम्, जघन्यत एकसमयं यावदिन्द्रोपपातेन तथोकर्षतः षण्मासान् यावत् उपपातेन विरहितं भवतीन्द्रस्थानम्, ततः परमवश्य मन्यस्येन्द्रस्य उत्पादादिति । ___ सम्प्रति समयक्षेत्रबहिर्वत्ति ज्योतिष्कदेवानां स्वरूपं प्रष्टुमाह-बहियाणं' इत्यादि, 'बहियाणं भंते ! माणुस्मुत्तरस्स पन्बयस्स' बाहिः खलु (बहिस्तात् खल्ल) भदन्त ! मानुषो. तरस्य पर्वतस्य, मानुषोत्तरपर्वतस्य बहिर्भागे इत्यर्थः 'जे चंदिम जाव तारारूवा संचेव णेयन्वं' ये पन्द्र यावत्तारारूपास्तदेव, ये चन्द्रसूर्य ग्रहनक्षत्र तारारूपा देवस्ते किमूवौंपपलका:कल्पो. पपलकाः विमानोपपन्नकाः चारोपपत्रकाः चारस्थितिका गतिरतिरकाः गतिसमापनकाः किमिति संपूर्ण प्रश्नाक्यस्य यावत्पदेन संग्रहः तथा, भगवानाह-हे गौतम ! नो ऊोंपपन्नकाः नापि कल्पोपपत्रकाः, एतत्पर्यन्तं यावत्पदेन संगृह्य ते ‘णाणतं' नानात्वं पूर्वसूत्रापेक्षया एतत्, यत् 'विमाणोचवण्णगा' ते मानुपोत्तरपर्वतस्य वहि ये चन्द्रादयो ज्योतिष्कदेवास्ते नो ऊध्वोपपन्नका न वा कल्पोपपन्नकाः किन्तु विमानोपपत्रकाः 'णो चारोववण्णगा' नो चारोपपन्नकाः 'चारदिईया' चारस्थितिकाः गतिवर्जिता इत्यर्थः, अतएव 'णो गतिरइया' का स्थान इन्द्र के उत्पाद से कम से १ एक समय तक और अधिक से अधिक ६ माह तक रिक्त रहता है इसके बाद तो अवश्य ही अन्य इन्द्रका वहां उत्पाद हो ही जाता है।
अब गौतम स्वामी समय क्षेत्र से बहिर्वर्ती ज्योतिष्क देवों के स्वरूप के सम्बन्ध में पूछने के लिये 'बाहियाणं भंते! माणुसुत्तरस्स पव्वयस्स जे चंदिम जाव तारारूवा तं चेव णेयवं प्रभु से ऐसा अपना अभिप्राय प्रकट कर रहे हैं कि-हे भदन्त ! मानुपोत्तर पर्वत से बाहिर जो चन्द्र सूर्य, ग्रह नक्षत्र एवं तारा है वे क्या उवोपपन्नक है ? या कल्पोपपन्नक है ? या विमानोपपन्नक हैं ? या चारोपपन्नक है ? या चारस्थितिक है ? या गतिरतिक हैं ? या गति समापन्नक है? इसके उत्तर में प्रभु ने उन से कहा है कि हे गौतम ! ये मानुषोत्तर पर्वत के बाहिर के जो ज्योतिषी देव हैं वे न उर्बोपपन्नक हैं न कल्पोपपन्नक हैं किन्तु ઉત્પાદથી ઓછામાં ઓછું એક સમય સુધી અને વધારેમાં વધારે ૬ માસ સુધી રિક્ત રહે છે. એના પછી તે ચોક્કસ બીજે ઇન્દ્ર ત્યાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે.
હવે ગૌતમસ્વામી સમય ક્ષેત્રમાંથી બહિર્વતી તિષ્ક દેવોના સ્વરૂપ સંબંધમાં प्रश्न ४२वा माटे 'बाहियाणं भंते । माणुसुत्तरस्स पव्ययस्स जे चंदिम जाव तारारूवा तं चेव णेयव्वं प्रभुनी सामे पोताना मेव। मानप्राय ५४८ ४ छ त ! भानुषोत्तर પર્વતથી બહાર જે ચન્દ્ર, સૂર્ય ગ્રહ, નક્ષત્ર તેમજ તારાઓ છે, તેઓ શું ઉપપન્નક છે? અથવા કલપેપનક છે? અથવા વિમાપપનક છે ? અથવા ચાર૫૫નક છે? અથવા ચાર સ્થિતિક છે! અથવા ગતિરતિક છે? અથવા ગતિ સમાપનક છે? એના જવાબમાં પ્રભુએ તેમને કહ્યું છે કે હે ગૌતમ! એઓ માનુષેત્તર પર્વતની બહારના જે જતિષી દે છે તેઓ ઉપનિક નથી તથા ક૫૫નક પણ નથી પરંતુ વિમાને પપન્નક છે, એ ચાર
| SR No. | 009347 |
| Book Title | Jambudwip Pragnaptisutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 569 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_jambudwipapragnapti |
| File Size | 46 MB |