Pragnapanasutram Part 02

SR No.: 009339
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1975
Total Pages: 1196
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_pragyapana
File Size: 80 MB

Page 744

७५६
प्रज्ञापनासूत्रे
परिपूर्ण पल्योपमन्त्रयस्थितिकापेक्षयाऽसंख्येयभागहीनो भवति, तद्भिन्नस्तु तदपेक्षयासंख्येयभागाभ्यधिको भवति, अन्यासां वृद्धिहानीनामनुपलम्भात् 'दो नाणा, दो अन्नाणा, दो दसणा' द्वे ज्ञाने -मति ज्ञानरूपे, द्वे अज्ञाने - मत्यज्ञान श्रुताज्ञानरूपे, द्वे दर्शने च भवतः, तत्र कारणन्तु उत्कृष्टावगाहना मनुष्या असंख्येयवर्षायुषो भवति अलख्येयवर्षायुपाञ्चावधिविभङ्गज्ञानामपवस्तथास्वामाण्यात्, अतो द्वे एव ज्ञाने द्वे चाज्ञाने भवतः, 'अनहण्णमणुकोसांगाहणए वि एवं चेव' अजघन्यानुत्कृष्टावगाहनकोऽपि मनुष्यः एवञ्चैवव-अजघन्यानुत्कृष्टा नगाहनकस्य मनुष्यस्य द्रव्यार्थतया तुल्यः, प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति 'णवरं ओगाहणट्टयाए चउद्वाणवडिए' नवरम् - पूर्वापेक्षया विशेषरतु अवगाहनार्थतया शरीरोच्छ्रयरूपतया चतुःस्था
की अपेक्षा असंख्यात भागहीन होता है और पूर्ण तीन पल्योपस वाला उसकी अपेक्षा असंख्यात भाग अधिक स्थिति वाला होना है । इनमें अन्य प्रकार की हीनता या अधिकता का संभव नहीं है ।
उत्कृष्ट अवगाहना वाले मनुष्य में मति और श्रुत, ये दो ज्ञान और मत्यज्ञान तथा श्रुताज्ञान हो पाये जाते हैं । दर्शन भी उनमें दो ही होते हैं । इसका कारण यह है कि उत्कृष्ट अवगाहना वाले मनुष्य असंख्यात वर्ष की आयुवाले ही होते हैं और असंख्यात वर्ष की आयु वालो में न अवधिज्ञान हो सकता है और न विभगज्ञान ही क्योंकि उनका स्वभाव हो ऐसा है । इस कारण उत्कृष्ट अवगाहना वालों में दो ज्ञान और दो अज्ञान ही होते हैं,
मध्यम अवगाहना वालों को वक्तव्यता भी इसी प्रकार समझ लेनी चाहिए, अर्थात् यह द्रव्ध की और प्रदेशों की दृष्टी से तुल्य અપેક્ષાએ અસ ખ્યાત ભાગ અધિક સ્થિતિવાળા હાય છે- તેમનામા અન્ય પ્રકારની હીનતો અગર અધિકતાના સંભવ જ નથી.
ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા મનુષ્યમા મતિ અને શ્રુત એ બન્ને જ્ઞાન અને મત્યજ્ઞાન તથા શ્રુતાજ્ઞાન જ મળી આવે છે. દર્શન પણ તેએમાં એ જ હાય છે, તેનુ કારણ એ છે કે ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા મનુષ્ય અસ ખ્યાત વની આણુ વાળા જ હાય છે, અને અસ ખ્યાત વની આયુવાળાએમા અવધિજ્ઞાન થઇ શકતુ' નથી અને વિભગ જ્ઞાન પણ, કેમકે તેમનેા સ્વભાવજ એવા છે. એ કારણે ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળાએમા એ અજ્ઞાન જ હાય છે.
મધ્યમ અવગાહનાવાળાઓની વક્તવ્યતા પણ એ પ્રકારે સમજી લેવી જોઈએ અર્થાત્ તે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અને પ્રદેશેાની દૃષ્ટિએ તુલ્ય છે, વિશે.