Page Text
________________
प्रमापनासूत्रे उत्तरयति-'गोंयमा !' हे गौतम ! 'सन्चथोवा मणुस्सा' सर्वम्तोकाः- सर्वेभ्योऽल्पाः, मनुष्या भवन्ति, उत्पधन्ते इत्यर्थः, तेभ्यो-'नेरदया असंखेजगुणा' नैरयिकाः असंख्येयगुणा भवन्ति, तेभ्योऽपि 'देवा असंखेज्जगुणा' देवाः असंख्येयगुणा भवन्ति. तेभ्योऽपि 'सिद्धा अणतगुणा' सिद्धा अनन्तगुणा भवन्ति, तेभ्यः 'तिरिक्खजोणिया अणंतगुणा' तिर्यग्योनिका अनन्तगुणा भवन्ति, अत्रे बोध्यम्-पण्णवतिच्छेदनकच्छेद्यराशि प्रमाणत्वात् सर्वस्तोकत्वं मनुष्याणां बोध्यम्, तेभ्यो नैरयिकाणाम् संख्येयगुणत्वं विजेयम् अङ्गुलमात्रक्षेत्रप्रदेशगः प्रथम वर्गमूलस्य द्वितीयवर्गमूलेन गुणितस्य यावन् प्रदेशराशि भवति तावत्प्रमाणासु घनीकृतस्य, लोकस्यैकप्रादेशिकीपु श्रेणिषु यावन्तो नभःप्रदेशा भवन्ति तावत्प्रमाणत्वात्, तेभ्यो देवानामसंख्येयगुणत्वम्, व्यन्तराणां ज्योतिप्काणाश्च नारकों, तिर्यंचों, मनुष्यों, देवों और सिद्धों की पांच गतियों की अपेक्षा से अर्थात् उत्पत्ति की अपेक्षा से, संक्षेप से, कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य या विशेषाधिक हैं ?
श्री भगवान ने उत्तर दिया-हे गौतम ! सब से कम मनुष्य है, मनुष्यों की अपेक्षा नैरयिक असंख्यात गुणा है, नरयिकों की अपेक्षा देव असंख्यातगुणा हैं, देवों की अपेक्षा सिद्ध अनन्तगुणा हैं, और सिद्धों की अपेक्षा तिर्यंच अनन्तगुणा हैं । नारक उनसे असंख्यातगुणा हैं। क्योंकि वे अंगुल प्रमाण क्षेत्र के प्रदेशों की राशि के प्रथम वर्गमूल से गुणाकार करने पर जो प्रदेश राशि निप्पन्न होती है, उतनी ही घनीकृत लोक की एक प्रदेश वाली श्रेणियों में जितने आकाश प्रदेश होते हैं, उतना ही नारकों का प्रमाण है । नारकों की अपेक्षा देव असंख्यातगुणित हैं, क्योंकि व्यन्तर और ज्योतिप्क प्रतर असंતિર્થ ચો, મનુષ્ય, દેવ અને સિદ્ધોની પાંચ ગતિની અપેક્ષાએ અર્થાત, ઉત્પત્તિની અપેક્ષાએ, સ ક્ષેપથી કેણ કેનાથી ઓછા વધારે, સરખા કે વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપે–હે ગૌતમ બધાથી ઓછા મનુષ્ય છે. મનુષ્યની અપેક્ષાએ નિરથિક અસ ખ્યાત ગુણ છે, નરયિકેની અપેક્ષાએ દેવ અસ ખ્યાત ગણા છે દેવેની અપેક્ષાએ સિદ્ધ અનન્ત ગણા છે અને સિદ્ધોની અપેક્ષાએ તિર્યંચ અનંત ગણ છે. નારક તેમનાથી અસંખ્યાન ગયું છે. કેમકે તેઓ એક અગુલ પ્રમાણ ક્ષેત્રોના પ્રદેશોની રાશિના પ્રથમ વર્ગમૂલને બીજા વર્ગમૂળથી ગુણાકાર કરવાથી જે પ્રદેશ રાશિ નિષ્પન્ન થાય છે, તેટલી જ ઘનત લેકની એક પ્રદેશવાળી શ્રેણિયોમાં જેટલો અકાશ પ્રદેશ થાય છે, તેટલા જ નારકેનું પ્રમાણ છે, નારકની અપેક્ષાએ દેવ અસ ખ્યાત ગુણિત છે, કેમકે
| SR No. | 009339 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1975 |
| Total Pages | 1196 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 80 MB |