________________
६७८
प्रश्रोपनास्त्र . विशेषस्तु स्वस्थाने-यस्मिन् स्वमवे-पृथिवीकायिभव प्रथममुत्पादस्तस्मिन्नेव पृथिवीकायिकमवे स्वस्थानव्यवहारी जायने, इति एतादृशे स्वस्थाने इत्यर्थः, तथा सति असंख्येयवर्पायुष्फल्यापि संभवेन, असंख्येयभागहीनो वा, संख्येयभागहीनो वा, संख्येयगुणहीनो या, असंख्ये यगुणहीनो वा भवति, असंख्येयभागाभ्यधिको वा, संख्येयभागाभ्यधिको चा, संख्येयगुणाभ्यधिको वा असंख्येयगुणाभ्यधिको वा भवति इत्येवं चतुःस्थानपतितो भवति न तु त्रिस्थानपतित एव, गौतमः पृच्छति-'जहण्णठिझ्याणं पुढविकाइयाणं पुच्छा' हे भदन्त ! जघन्यस्थितिकानां जघन्या स्थितिरायुःकर्मानुभवलक्षणा येपां ते जघन्यस्थितिकास्तेपामित्यर्थः, पृथिवीकायिकानां शियन्तः पर्यवाः प्रज्ञप्ता इति पृच्छा, भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अणता पज्जवा पण्णता' जघन्यस्थितिकानां प्रथिवीकायिकानामनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञताः, गौतमस्तत्र कारणं पृच्छति-'से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइ जहण्णठिल्याणं पुढविकाइयाणं अणंता पज्जवा पण्णत्ता ? सामान्य रूप से मध्यम अवगाहना होने पर भी वह विविध प्रकार की होती है । जघन्य और उत्कृष्ट अवगाहना की भांति उसका एक ही स्थान नहीं होता वर्ण, गध, रस और स्पर्श के पर्यायों से, अचक्षुदर्शन के पर्यायो से तथा दो अज्ञान के पर्याय से षट्स्थानपतित होता है।
गौतम- हे भगवन् ! जघन्य स्थिति वाले पृश्त्रिीकायिकों के कितने पर्याय कहे गए है ?
भगवन्-हे गौतम ! जघन्य स्थितिवाले पृथ्वीकायिकों के अनन्त पर्याय कहे हैं।
गौतम-हे भगवत् ! किसकारण से ऐसा कहा है कि जघन्य स्थिति અવગાહનાવાળાથી ચતુથાન પતિત હીનાધિક બને છે. કેમકે સામાન્ય રૂપથી મધ્યમ અવગાહનાવાળા થવા છતા પણ તે વિવિધ પ્રકારની બને છે. જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાની જેમ તેનું એક સ્થાન નથી હોતું. વર્ણ, ગંધ રસ અને સ્પર્શના પર્યાયેથી, અચક્ષુદર્શનના પર્યાયેથી તથા બે અજ્ઞાનના પર્યાથી ષટસ્થાન પતિત થાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન 1 જઘન્ય સ્થિતિવાળા પૃથ્વીકાયિકના કેટલા પર્યાય કહેલા છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગીતમ ! જઘન્ય સ્થિતિવાળા પૃથ્વીકાયિકોના અનન્ત પર્યાય કહેલા છે?
શ્રી ગીતમસ્વામી–ભગવદ્ ! શા કારણે એવું કહ્યું છે કે જઘન્ય સ્થિતિ વાળા પૃથ્વીકાયિકેના અનન્ત પર્યાય કહ્યા છે?
