________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद ५ सू.६ नैरयिकाणां पर्यायनिरूपणम् स्थानपतितः, स्थित्या चतु:स्थानपतितो भवति, किन्तु, 'नवरं कालवण्णपजवेहि छटाणवडिए' नवरं-पूर्वापेक्षया विशेषस्तु कृष्णवणेपर्यवैर जघन्यानुत्कृष्टगुणकालको नैरयिकः पट्स्थानपतितो भवति 'एवं-अवसेसा चत्तारि वण्णा, दो गंधा, पंच रसा अट्ट फासा भाणियव्या' एवं-तथैव, अवशेपाश्चत्वारो वर्णाःपीतरक्तहरितशुक्लरूपा:-द्वौ गन्धौ सुरभ्यसुरभिरूपी, पञ्च रसा:-अम्लमधुरकपायकटुतिक्तरूपाः, अष्टौ स्पर्शाः-शीतोण्णमृदुकर्कशलघुगुरुक स्पर्शादिरूपाः, भणितव्याः-पट्स्थानपतित्यप्रयोजकतया वक्तव्या इत्यर्थः, गौतमः पृच्छति'जहण्णाभिणिवोहियनाणीणं भंते ! नेरइयाणं केवइया पज्जवा पण्णता?' हे भदन्त ! जघन्याभिनिवोधिकज्ञानीनां नैरयिकाणां कियन्तः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः? भगवान् आह-गोयमा ! हे गौतम ! 'जहण्माभिणियोहियनाणीणं नेरइयाणं अगंता पजना पण्णता' जयन्याभिनिवोधिक ज्ञानिनां नैरयिकाणाम् अनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञताः गौतम. पृच्छति-'से केणटेणं भंते ! एवं बुच्चइ-जहण्णाभिणियोकालेगुण वाले नारक से द्रव्य की दृष्टि ले तुल्य हैं प्रदेशों की दृष्टि से भी तुल्य है, मगर अवगाहना की दृष्टि से चतुःस्थानपतित है, स्थिति को दृष्टि से भो चतु:स्थानपतित है, कृष्ण वर्ण पीय की अपेक्षा षटू स्थान पतित है। शेष चार वर्गों दो गंधो पांच रसों एवं आठ स्पर्शों की अपेक्षा भी षटू स्थान पतित कहना चाहिए।
गौतम-हे भगवान् ! जयन्य आभिनिवोधिक ज्ञानी नारकों के कितने पर्याय हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! जघन्य आभिनियोधिक ज्ञानी नारकों के अनन्त पर्याय हैं।
गौतम-हे भगवन् ! किस कारण से ऐसा कहा है कि जघन्य आभिनियोधिकज्ञानी नारकों के अनन्त पर्याय हैं ? भावान्-हे गौतम ! एक દ્રવ્યની દ્રષ્ટિએ તુલ્ય છે. પ્રદેશની દષ્ટિએ પણ તુલ્ય છે. પણ અવગાહનાની દષ્ટિએ ચતુ સ્થાન પતિત છે, સ્થિતિની દૃષ્ટિએ પણ ચતુસ્થાન પતિત છે, કુણુ વણ પર્યાયની અપેક્ષાએ સ્થાન પતિત છે. શેષ ચાર વર્ણ, બે ગધો પાંચ ર તેમજ આઠ સ્પર્શોની અપેક્ષાએ પણ સ્થાન પતિત કહેવા જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન જઘન્ય આમિનિબેધિક જ્ઞાની નારકાના કેટલા पर्याय छ?
શ્રી ભગવાન ગૌતમ! જઘન્ય આભિનિધિક જ્ઞાની નારકના અનન્ત પર્યાય છે ?
