Pragnapanasutram Part 02

SR No.: 009339
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1975
Total Pages: 1196
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_pragyapana
File Size: 80 MB

Page 633

प्रमेयबोधिनी टीका पद ५ स्.६ नैयिकाणां पर्यायनिरूपणम् रस्य द्रव्यार्थतया तुल्यः, प्रदेशार्थतया तुल्यः, अवगाहनार्थतया चतु:स्थानपतितः, वर्णादिभिः पट्स्थानपतितो भवति, निन्तु 'नवरं सहाणे चउहाणवडिए' नवरं-पूर्वापेक्षया विशेपस्तु, स्वस्थाने स्वस्थानापेक्षया चतुःस्थानपतितो भवति । तथा च जघन्यस्थितिके उत्कृष्टस्थितिके च नैरयिके स्थित्या तुल्यत्वमभिहितम् अजघन्यानुत्कृष्टस्थितिके तु नैरयिक स्वस्थानेऽपि चतुःस्थापतितत्वमवसेयम् समयाधिकदशवर्षसहस्रेभ्य आरभ्य उत्कृष्टेन समयोनत्रयस्त्रिंशत्सागरोपमप्रमाणमुपलभ्यमानत्वादितिभावः, गौतमः पृच्छति-'जहण्णगुणकालगाणं भंते ! नेरइयाणं केवइया पज्जवा पण्णता ?' हे भदन्त ! जघन्यगुणकालकानां नैरयिकाणां कियन्तः पर्यवाः पर्यायाः प्रज्ञप्ताः ? भगवान् आह-'गोयमा ! 'अणंता पज्जवा पण्णत्ता' जघन्यगुणकालकानां नैरयिकाणामनन्ताः पर्याः प्रज्ञप्ताः, दूसरे नारक से द्रव्य की दृष्टि ले तुल्य होता है, प्रदेशों की दृष्टि से भी तुल्य होता है मगर अवगाहना की दृष्टि से चतुःस्थानपतित
और वर्ण गंध आदि की दृष्टि से पद स्थानपतित होता है । किन्तु पहले की अपेक्षा विशेषना इतनी है कि स्वस्थान की दृष्टि से वह चतु:स्थानपतित होता है । तात्पर्य यह है कि जघन्य और उत्कृष्ट स्थिति वाले नारकों की स्थिति परस्पर तुल्य कही गई है, मगर मध्य स्थिति वालों की स्थिति परस्पर चतुःस्थानपतित है। कारण यह है कि मध्यम स्थिति तरतमभाव से अनेक प्रकार की है । एक समय अधिक दस हजार वर्ष से लेकर एक समय कम तेतीस सागरोपम तक की स्थिति मध्यम स्थिति में परिगणित है अतएव उसका चतु:स्थान पतित हीनाधिक होना स्वाभाविक ही है।
गौतम-भगवन् ! जघन्यगुणकालक नारकों के कितने पर्याय हैं ? દ્રવ્યની દૃષ્ટિએ તુલ્ય બને છે, પ્રદેશની દષ્ટિએ પણ તુલ્ય થાય છે. પણ અવગાહનાની દષ્ટિએ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે. કિન્તુ પહેલાની અપેક્ષાએ વિશેષતા એટલી છે કે સ્વસ્થાનની દષ્ટિએ તે ચતુઃસ્થાન પતિત બને છે. તાત્પર્ય એ છે કે જઘન્ય સ્થિતિ અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા નારકોની સ્થિતિ પરસ્પર તુલ્ય કહેલી છે, પણ મધ્યમ સ્થિતિવાળાની સ્થિતિ પરસ્પર ચતુઃસ્થાન પતિત છે. કારણ એ છે કે મધ્યમ સ્થિતિ તરતમ ભાવથી અનેક પ્રકારની છે, એક સમય અધિક દશ હજાર વર્ષથી લઈને એક સમય ઓછા તેત્રીસ સાગરોપમ સુધીની સ્થિતિ મધ્યમ સ્થિતિમાં પરિગણિત છે. તેથી જ તેનું ચતુસ્થાન પતિત હીનાધિક થવું સ્વાભાવિક જ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–ભગવન!જઘન્ય ગુણ કાલક નારકેના કેટલા પર્યાય છે?