________________
२५०
__ प्रज्ञापनासूचे लोकाकाशप्रदेशपरिमाणप्रदेशत्वात् अन्यास्तिकायाद्धासमयापेक्षया च इमो द्वावपि सर्वस्तोकौ भवतः, ताश्यामपि 'जीवत्यिकाए परराट्टयाए अणंतगुणे' जीवास्तिकायः प्रदेशार्थतया अनन्तगुणो भवति, जीवास्तिकाये जीवानामनन्तत्वात्, एकैकस्य च जीवस्य लोकाकाशप्रदेशपरिमाणप्रदेशत्वात्, तदपेक्षयापि 'पोग्गटथिकाए पएसट्टयाए अणंतगुणे' पुदगलारितकायः प्रदेशार्थतया अनन्तगुणो भवति, वर्मकन्यप्रदेशानामपि रावनीवप्रदेशेभ्योऽनन्तगुणत्वेन एककस्य जीवप्रदेशस्यानन्तानन्तैः कर्म परमाणुभिरावेष्टितपरिवेष्टितत्वेन च सकलपुद्गलास्तिकायप्रदेशानां सुतरामनन्तानन्तैः कर्मपरमाणुभिरावेष्टिततत्वसिद्धेः पुदगलास्तिकायस्य जीवास्तिकायात् प्रदेशार्थतयाऽनन्तगुणत्वं सिद्धम्, तस्मादपि-'अद्धासमए पएसद्वयाए अणंतगुणे' अदासमयः प्रदेशार्थतया अनन्तगुणो भवति, एकैकी अपेक्षा इनके प्रदेश सब से कम है। इन दोनों की अपेक्षा जीवास्तिकाय प्रदेशों से अनन्त गुणा हैं । क्योंकि जीव द्रव्य अनन्त हैं
और उनमें से प्रत्येक के प्रदेश लोकाकाश के प्रदेशों के यराबर हैं। जीवास्तिकाय की अपेक्षा पुद्गलास्तिफाय प्रदेशों से अनन्तगुणा हैं, क्योंकि पुद्गल की अन्य वर्गणाओं को छोड दिया जाय और सिर्फ कर्म वर्गणाओं को ही लिया जाय तो जीव का एक-एक प्रदेश अनन्त --अनन्त कर्म परमाणुओं से आवृत है अर्थात जीव के प्रत्येक प्रदेश के साथ अनन्त-अलन्त कार्मण वर्गणा के परमाणु चिपटे हुए हैं, अतएव सहज ही यह सिद्ध हो जाता है कि जीवास्तिकाय के प्रदेशों की अपेक्षा पुद्गलारितकाय के प्रदेश अनन्तगुणित हैं। कर्मवर्गणा के अतिरिक्त औदारिक, वैक्रिय आदि अन्य अनेक वर्गणा भी हैं। पुद्गलास्तिकाय की अपेक्षा भी अद्धाकाल के प्रदेश अनन्तगुणित हैं, ઓછા છે. આ બન્નેની અપેક્ષાએ જીવાસ્તિકાય પ્રદેશથી અનન્ત ગણા છે, કેમકે જીવ દ્રવ્ય અનન્ત છે અને તેમનામાથી પ્રત્યેકના પ્રદેશ કાકાશના પ્રદેશોની બરાબર છે. જીવાસ્તિકાયની અપેક્ષાએ પુદ્ગલારિતકાય પ્રદેશથી અનન્ત ગણું છે, કેમકે પુદ્ગલની અન્ય વર્ગણાઓને જ લેવામાં આવે જીવના એક એક પ્રદેશ અનન્ત અનન્ત કર્મ પરમાણુઓથી આવૃત્ત છે અર્થાત જીવન પ્રત્યેક પ્રદેશના સાથે અનન્ત-અના કામણ વગણના પરમાણુ ચાટેલા હોય છે, તેથી જ સ્વાભાવિક રીતે આ સિદ્ધ થઈ જાય છે કે જીવાસ્તિકાયના પ્રદેશની અપેક્ષાએ પગલાસ્તિકાયના પ્રદેશ અનન્ત ગુણિત છે. કર્મવણથી અતિરિક્ત ઔદારિક, વૈકિય આદિ અન્ય અનેક વર્ગણ પણ છે. પુદ્ગલાસ્તિકાયની અપેક્ષાએ પણ અદ્ધાકાળને પ્રદેશ અનત ગુણિત છે