________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद ३ सू.२१ परीतापरीतादि जीवानामल्पवहुत्वम् २२९ 'सव्वत्थोवा जीवा नो पज्जत्ता नो अपजत्तगा' सर्वस्तोका:-सर्वेभ्योऽल्पाः जीवाः, नो पर्याप्तकनोऽपर्याप्तका सिद्धाः भवन्ति सिद्धानामेवोभयप्रतिपेधविशिष्टतया तेषाश्चापर्याप्तकादिभ्यः सर्वाल्पत्वात्, तेभ्यः 'अपजत्तगा अणंतगुणा' अपर्याप्तकाः साधारण वनस्पतयोऽनन्तगुणा भवन्ति सिद्धेभ्योऽपि साधारणवनस्पतिकायिकानामन्तगुणानां सर्वकालमपर्याप्तत्वेनोपलभ्यमानत्वात्, तेभ्योऽपि-'पज्जत्तगा संखिज्जगुणा' पर्याप्तकाः सूक्ष्माः संख्येयगुणा भवन्ति, सर्वेभ्यो बहूनां जीवानां सूक्ष्मतया सूक्ष्माणाञ्च सर्वकालम् अपर्याप्तकेभ्यः पर्याप्तकानां संख्येयगुणत्वात्, इति 'दारं' सप्तदशम् पर्याप्तकद्वारं समाप्तम् ।। सू० २२ ॥
सूक्ष्मद्वारवक्तव्यता मूलम्-एएसि णं भंते ! जीवाणं सुहमाणं बायराणं, नो सुहम नो बायराण य, कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ? गोयमा ! सम्वत्थोवा जीवा नो सुहमा नो बायरा बायरा अणंतगुणा, सुहुमा असंखेज्जगुणा दारं १८ ॥सू० २३॥ हे गौतम ! सव से कम जीव नो पर्याप्त-नो अपर्याप्त अर्थात् सिद्ध हैं, क्योंकि जो पर्याप्त भी नहीं और अपर्याप्त भी नहीं, ऐसे जीव सिद्ध ही हो सकते हैं और वे पर्याप्तों एवं अपर्याप्तों से कम हैं। उनकी अपेक्षा अपर्याप्तक जीव अनन्तगुणा हैं, क्योंकि साधारणवनस्पतिकाय के जीव अनन्त गुणा हैं और वे सदा अपर्याप्त बहुत ही पाये जाते हैं। उनकी अपेक्षा पर्याप्त जीव संख्यात गुणा हैं। १७वां पर्याप्तक दार समाप्त ॥२२॥
सूक्ष्मदार वक्तव्यता शब्दार्थ-(एएसिणं भंते !) हे भगवन ! इन (जीवाणे सुहुमाणं वायને અપર્યાપ્ત અર્થાત્ સિદ્ધ છે, કેમકે જે પર્યાપ્ત પણ નહીં અને અપર્યાપ્ત પણ નહીં એવા જીવ સિદ્ધ જ હોઈ શકે છે અને તે પર્યાપ્ત તેમજ અપઆંખોથી ઓછા છે. તેમની અપેક્ષાએ અપર્યાપ્તક જીવ અનન્ત ગણે છે કેમકે સાધારણ વનસ્પતિ કાયના જીવ અનતગણું છે અને તે સદા અપર્યાપ્ત ઘણા જ મળી આવે છે. તેમની અપેક્ષાએ પર્યાપ્ત જીવ સ ખ્યાતગણુ છે.
સત્તરમું પર્યાપ્તક દ્વાર સમાપ્ત છે ૨૨ છે
- સૂક્ષ્મ દ્વારા વક્તવ્યતા शहाथ -(एएसिणं भंते) उ मगवन् । मा (जीवाणं सुहुमाणं वायराणं नो
